त्यो पहेलो पत्रकार !

प्रविधि र मिडियाले अभिव्यक्ति राख्ने फोरम यति फराकिलो बनाएको छ की आफ्ना मनमा लागेका सवैकुरा भन्न अब खसखस मान्नु पर्दैन । फेसबुकले पैसा तिरेका भरमा लाखौं लाइक बढाइदिएकै छ, च्याउसरी खोलिएका अनलाइन न्युज पोर्टलले एककाविरूद्ध अर्काको अभिव्यक्ति खण्डन गर्न पाएकै छ । यति धेरै अवसरबीच पनि आरोप र अभियोग अनि कुराकाट्नेहरूको विषयबाट पर हुन सकेका छैनन् पत्रकार । मन नपर्नासाथ पत्रकार पहँेलो भन्दियो सकियो । तर, त्यो पहेँलो पत्रकारिता के हो ? अझ कतिपयले समाचार कसरी लेख्ने, प्रस्तुत गर्ने भन्ने शैलीको ज्ञानपुस्तिका पनि आफैंसँग बोकेर हिँडेका छन् ।
अहिले नेपाली समाज, एलीट समाजमा पत्रकारलाई गाली गर्ने, पत्रकारितामाथि टिप्पणी गर्ने, मिडिया हाउस हेरेर सवालजवाफ गर्ने, मिडियालाई हेरेर अभिव्यक्ति दिने स्वार्थ बढेको छ । प्रशंशाको कसर नछाडी शव्दको थुप्रो राखिदिए गज्जब पत्रकार ! हेल्लो पत्रकार हुने र कर्तुतको सन्दर्भ जोड्दा एल्लो पत्रकार भन्ने चलन बढेको छ । राजनीति, अर्थ, कलाकारिता, खेलकुदक्षेत्रमा पनि यो व्याप्त छ । के हो एल्लो जर्नालिजम् ? को हो एल्लो जर्नालिष्ट ? माइक देख्नासाथ फुत्त बोलिदिने सरल शव्दको महत्व साह्रै कमजोर नै हो त ? लौ बहस गरौं । 
तथ्यहिन, बस्तुनिष्ठभन्दा बढि काल्पनिक कथालाई अतिरञ्जित गर्ने स्रोतहिन समाचार जसको हेडलाइन पनि अति असामान्य बनाइन्छलाई एकथरीले एल्लो जर्नालिजम् (पीत पत्रकारिता) भनेका छन् । नकारात्मक मात्रै भाव आउने तथ्यको आधार शुन्यप्राय हुने चलनचल्ती जसलाई समाचारीय विषय बनाइन्छ, त्यस कर्मलाई पीत पत्रकारिता भनिन्छ ।
जोसेफ क्याम्पबेलका अनुसार पीत पत्रकारिता धेरै शव्दहरू खर्चेर हेडलाइनलाई आकर्षक बनाई, प्रकारान्तरका शिर्षकहरू राखी त्यसलाई मोटा अक्षरमा प्रकाशन गर्ने, स्रोत नखुलाउने र व्यक्तिगत रूपमा प्रमोशन गर्ने काम हो । यो भनेको समाचारसँग पत्रकारको विचारको घुसपैठ पनि हो । पत्रकारिताको सैद्धान्तिक परिभाषाले समाचारमा पत्रकारको विचारलाई निषेध गर्छ, ‘टिप्पणी, स्थलगत रिपोर्ट, विश्लेषण र सम्पादकीय’ बाहेकमा ।

विनोद ढकाल

फ्रयान्क लुथर मोटले पीत पत्रकारिता ५ आधारबाट हुने जनाएका छन् । १, सामान्य समाचारलाई प्राय अचम्मलाग्दा ठूला हेडलाइन राखेर महत्वपूर्ण स्थानमा प्रकाशन गर्नु । २, तस्बिरका गलत प्रयोग र कतिपय काल्पनिक तस्बिर वा चित्र बनाएर प्रस्तुत गर्ने । ३, झूठा अन्तरवार्ता, गैरजिम्मेबार शिर्षक, काल्पनिक विशेषज्ञलगायतलाई उदृत गरी झूठा प्रचारलाई बल पुग्नेगरी प्रस्तुती गर्नु । ४, हाँस्यास्पद प्रस्तुतीकरणमा प्रकाशनमा ल्याइने ‘बार’ विशेषका अङ्क । र, ५, नाटकीय सहानुभूति र पद्दतीकोविरोधमा हुने प्रकाशन ।
समग्रतामा भाषाले भ्रष्ट बनाएको विचार र विचारले भ्रष्ट भएको भाषालाई विकाउने प्रयत्न पीत पत्रकारिता हुनसक्छ । नेपालमा यदाकदा पीत पत्रकारिताको शैली धेरैबाहेकका केही नदेखिएका होइनन् । तर, यति सामान्य पनि भएको छैन की मनलाग्दी फोरममा मनलाग्दी हिसावले फुत्त पीत पत्रकारिता भनिदिने । यति सस्तो पनि भएको छैन की त्यो ठमेलका पान पसलमा पाइने कण्डम जत्तिको होस् र यति हलुका पनि भइसकेको छैन । बरू यहाँ समाचारीय विषयबस्तु कमजोर बन्न थालेका छन् । पात्रहरूको चरित्र उत्तरआधुनिक शैलीको हुन थालेको छ र मिडिया कभरेजमा असहजता बढ्न थालेको छ ।
आफूलाई सार्वजनिक मानिस बन्न मन लाग्ने, त्यहि कर्ममा जुट्ने तर सार्वजनिक मान्यतालाई स्वीकार नगर्ने प्रवित्ति मानसिक रोगीको मात्रै हुन्छ । अझ, सार्वजनिक जीवनमा प्रवेश गर्नका लागि आफ्ना अति गोप्य र अति संवेदनशीलतालाई सार्वजनिक गर्ने अनि त्यस तथ्यमाथिको टेकाईलाई स्वीकार नगर्ने मानसिकता अझ गहिरो विराम हो । जसको चित्त फाट्छ, पित्त फुट्छ त्यस्ता सार्वजनिक मान्छेहरूलाई सुझाव छ नीजि जीवनलाई सार्वजनिक छतमुनि तमासा नबनाउनुहोस् तपाईको फूलो परेको आँखाले पहँलो पत्रकार देख्ने छैन ।    
अदालत, कानुन र न्यायको घाँटी थिचेर जानाजान करोडौंको डिलमा एउटा प्रहरी अधिकारी नियुक्त गर्ने नेताले भन्छ– पत्रकारिता पीत भयो । करोडौं र अर्बौं रकमको भ्याट छलीमा सहयोग गरेर अर्ब भन्दा बढि लुकाउने कर्मचारीको कर्तुत खुलासा हुँदा भन्छ– पीत पत्रकारिता । कानुन मिचेर दिइने ठेक्का र त्यसका मतियारको खुलासा हुँदा भन्छ– पीत पत्रकारीता । दुनियाँको आँखासामुन्न च्वाप्प म्वाई खाएर विहे गर्न लाग्यौं भनेर घोषणा गरेको कलाकारले भन्छ– पीत पत्रकारिता । पत्रकारिता आफुअनुकुलको रङ छुट्याउने पेशा हो ? नभुलौं पत्रकारिताले दुइटा रङ खुट्याउने र छुट्याउने काम गर्छ, श्यामश्वेत । पत्रकारिताको आधारभूत सिद्धान्तले पनि त्यहि भन्छ । कालोलाई कालो र सेतोलाई सेतो भन्ने काम पत्रकारिताको हो, गर्ने पत्रकार हो । पत्रकारिताको तेस्रो रङ् खोज्नेहरूका शरिर कति रङ्गले भरिएका छन्, आफैं खोज्नुहोस् ।
जसले पत्रकारितालाई यो वा त्यो भन्ने आधारहिन, तर्कहिन र तथ्यहिन अभियोग लगाइरहेको छ, उसलाई पीत पत्रकारिता भन्ने नागरिक अधिकार छैन । तर, यदि उसँग त्यो पत्रकारिता साँच्चै गलत र अपराधको एउटा कारण हो भन्ने प्रमाणित गर्ने तथ्य र आधार छन् भने कानुनका सवै ढोका खुला हुन्छन् । पत्रकारले मनलाग्दी लेख्न पाउने, मनलाग्दी गर्न पाउने र छाडातन्त्रको साँढे बन्ने अधिकार विश्वका कुनै पनि मुलुकका कुनै पनि कानुनले दिएको छैन । झन् नेपालको कानुनमा त विल्कुलै छैन ।