तितो सम्झना र मुकदर्शक जनता

मुकेश कायस्थ, जिउँदा सहीद

विनोद ढकाल
सात दलीय गठबन्धनले ठिक छ वर्षअघि २४ चैतको दिन निरन्तर आन्दोलनको घोषणा गरेको थियो । त्यो दिन आयो अनि गयो । केहीले सम्झिए धेरैचाँही ढोंगी पाराले मञ्चहरुमा उत्रिए । त्यस दिनले दिशानिर्देश गरेको बाटोचाँही अलपत्र नै छ, अहिले ।
तत्कालिन नेकपा माओवादीसँग जनआन्दोलनका लागि १२ बुँदे समझदारी गरेपछि नेपाली कांग्रेसका सभापति गिरीजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा आह्वान भएको जनआन्दोलन अहिले स्मरणमा छ । हरेक क्षेत्र आन्दोलित भयो । देशको एउटा सामान्य कुनामा पत्रकारिताको यात्रा र विद्यार्थी आन्दोलनको अभियन्ताका रुपमा सामान्य भुमिकामा रहँदा लोकतन्त्र भनेको सैनिक शासनबाट उन्मुक्ति पाउने व्यवस्था र हरप्रकारको स्वतन्त्रताको अनुभुति बुझ्ने गरिन्थ्यो । एउटा व्यवस्था उल्टाउने महान आन्दोलनको इतिहाँसको एक सर्वसाधारणको भुमिकामा रहँदा लोकतन्त्रको आन्दोलन थालिएको छ वर्षको गति यस्तो हुनेछ भन्ने कल्पना गरिएको थिएन । त्यो त सुन्दर नेपाल, शान्त नेपाल र पेशागत सुरक्षा सहितको सम्बृद्ध यात्रामा हिँडिरहेको कल्पना गरिन्थ्यो । गाउँका डगरहरु, सहरका सडकहरुमा आन्दोलनको मोर्चाहरु, प्रदर्शनको सुरुआती दिनहरुले कुनै सुनौलो विहानीको संकेत पक्कै गरेकै थियो । तर, ती विहानीहरु कल्पना गरिएभन्दा फरक हुन्छन भन्नेचाँही लागेको थिएन । जुन, अहिले आँखाअगाडीका तितो सत्य बनीरहेका छन् ।
२७ चैत, आजको दिन । एउटा कठिन समय र आन्दोलनलाई उत्कर्षमा पु¥याउन अथवा प्रतिशोधको ज्वारभाटा सृजना भएको दिन थियो । दोस्रो जनआन्दोलनमा आजको दिनलाई भुल्न सकिदैन । यदि भुल्यो भने देशका विभिन्न ठाउँमा मारिएका सहिदहरु र जीउँदा सहिद मुकेश कायस्थको अपमान हुनेछ । किनभने आजकै दिन मुकेशमाथि गोली चलाइएको थियो । उनको कन्चटमा गोली लागेको थियो । बर्बरताको सिकार भएका थिए उनी । २०६२ चैत २७ गते सात दलको आव्हानमा मुलुकमा आमहड्ताल चल्दै थियो । पोखरामा सैनिकको गोलीबाट काभ्रेप्लाञ्चोक उग्रचण्डी नालाका भीमसेन दाहालको मृत्यु भैसकेको थियो । भीमसेनको शव पोखराबाट सेनाको हेलिकप्टरमा काभ्रे ल्याइ“दै थियो । शव लिन नालाबाट धुलिखेल आउ“दै गर्दा बनेपामा भएको प्रदर्शनमा प्रहरीले हस्तÔेप गरी गोली चलायो । शिवहरि कु“वर घटनास्थलमै मारिए भने मुकेश घाइते भए । मुकेशस“गै बनेपाकै विक्रम कपालीलाई गोलीको छर्राले लाग्यो । यहि दिन जनआन्दोलनका १९ सहिदहरुमध्येका भिमसेन दाहाल र शिवहरि कुँवर सहिद भए । अनि, हाम्रो आँखा अगाडी अहिलेपनि जीवित सहिद छन्, मुकेश । यो आन्दोलन आजको यो राजनीतिक अलपत्रका लागि थिएन । हामी कुनै राजनीतिक दलको सरकार निर्माणका लागि आन्दोलनमा उत्रिएका थिएनौं । सामुहिक प्रयास प्रजातन्त्र स्थापनाको लागि थियो । सामुहिक आवाज स्वतन्त्रता र एउटा कठोर व्यवस्थाको उन्मुक्तिका लागि थियो । हत्याहिंसा र प्रतिशोधको राजनीति अन्त्यका लागि थियो । सेना, माओवादीको युद्धमा मारिएका निर्दोष आफन्तहरुको लासहरु देख्न नपरोस र अपराध समाजबाट निर्मुल होस भन्ने आशाका लागि थियो । पत्रकारिता स्वतन्त्र र निर्भिक तथा सुरक्षित, पेशागत अधिकार स्थापनाको पक्षमा रहोस भन्नका लागि थियो । सम्झिउँ त के अहिले त्यहि अपेक्षाको काम भइरहेको छ ? के राजनीतिले २७ चैतलाई सम्झिएको छ त ? त्यसै दिन मारिएका सहिद परिवारलाई त्यसपछिका छ वर्षहरुमा कहिल्यै सम्मान ग¥यो यो मुलुकका राज्यसंयन्त्र परिचालकहरुले ? हो, केही दृश्यहरु देखिए राजनीतिक साख जोगाउने उदेश्यका । माधवकुमार नेपालले मुकेशबारे केही गर्ने जमर्को गरे, अनि झलनाथ खनाल प्रधानमन्त्री भएपछि मुकेशको स्थिति निरिक्षणका लागि पुगे । तर, उनले के पाए त ? उनको चाहना अहिलेपनि देशमा शान्ति, सुरक्षा र स्थायित्व हो । यो २१ औं शताव्दिको २७ चैतमा भएको तितो सत्य हो । तर, अठारौं शताव्दिको मानसिकताको राजनीतिबाट अहिलेपनि मुक्त हुन सकेका छैनौं हामी र हाम्रा दलका नेताहरु । शान्ति, सुव्यवस्था र विकासका लागि विवादको मुद्दा बनाइएको छ, संघियता । संघियता नै आवश्यक छैन, प्रादेशिक क्षेत्रीयताका आधारमा इमान्दार राजनीतिक निकास भए मुलुक विकास हुनका लागि कत्तिवेर लाग्दैन । त्यो भन्दा पहिले विधिको साशन हो । त्यसको व्यवाहारिक प्रयोग हो । सुरक्षा संत्रासबाट मुक्त मुलुक हो । जवसम्म भ्रष्ट नियत र कडा कानुन व्यवाहारिक रुपमा स्थापित हुन सक्तैन अधिकार र विकासका कुरा भाषणमा सीमित हुनेछन्, संघियताको मामला एउटा कठोर बोझ हुनेछ । अनि इतिहाँसहरु ओझेलमा पार्ने कामहरु हुनेछन् ।
लोकतन्त्रको जोखिम भनेको भ्रष्टाचार हो, दण्डहीनता हो । राजनीतिक आवरणमा हुने गरेका अपराधहरुको पुनरावृत्ति हो । लोकतन्त्र प्राप्तिको मुख्य विषय नयाँ संविधान जारी गर्ने र माओवादीको मात्र व्यवस्थापन गर्ने भन्ने मानसिकता होइन, हर प्रकारले अहिलेसम्म भोगिरहेको राजनीतिक संरक्षणको अपराधको अन्त्य हो । दिगो विकासको बाटो हो । अहिले हामीले त्यस्तो महसुस गर्न सकेका छैनौं बरु लोकतन्त्रको आगमनसँगै राजनीतिक संक्रमणको समयमा सुरक्षाका सवालहरु कमजोर बनाइएका छन् । भ्रष्टाचारको गति बढेको पाइन्छ । समय गतिशिल रुपमा अघि बढ्यो । आन्दोलनमा कयौं व्यक्तिहरु ढले । व्यवस्था परिवर्तन भयो । तर, राजनीतिक दल र तिनका नेताको मानसिकता परिवर्तन हुन सकेन । बरु, प्रगतिशिल विचार राखेको विद्रोही शक्ति सरकारसम्म आइपुग्दा त्यहि भ्रष्ट चरित्रको आवरणमा अहिले खुल्ला राजनीति गरिरहेको छ । कुनै राजनीतिक दलका नेताहरुले अहिलेसम्म भनेका छैनन्, हामीले गल्ती ग¥यौं भनेर । नेताहरुले भन्न सकेका छैनन–मेरो गल्तीको सजाय जनताले दिनुपर्छ । म गलत छु भने जनताले मलाई सजाय दिनेछन्, उनको सजाय मेरा लागि स्वीकारयोग्य हुनेछ भन्ने हिम्मत कुनै राजनीतिक दलका नेताहरुले गरेका छैनन् ।
आन्दोलनका वास्तविक योद्धाहरु अहिले पीडाको भवसागरमै छन् । पीडित परिवारहरुले न्याय पाउन सकेका छैनन् । सहिद परिवारहरु लोकतन्त्रप्राप्ति पछिका खुसी साट्नसक्ने अवस्थामा छैनन् । विश्लेषक, पत्रकार र स्तम्भकारहरु वर्षमा एकपटक सम्झनाका शव्दहरुमात्र कोर्छन् । अनि, जनता लाचार, नीरिह बनेर उनै राजनीतिक दलको वितण्डाको मुकदर्शकमात्र बनीरहेका छौं । जनआन्दोलनको खास अर्थबारे हामी अझै खबरदारीमा छैनौं । कसैले मरेर स्थापित गराइदिएको लोकतन्त्र, हरप्रकारले राजनीतिका लागिमात्र फाइदामुलक भयो । राजनीति गर्नेहरुका ागि आफ्नो सम्पत्ति आर्जनको खेती बनिदियो, अपराधी, हत्यारा, गुण्डाहरुका लागि राजनीतिक संरक्षणको बाटो बनिदियो । अनि, जनसाधारणका लागिचाँही असुरक्षाको कारण । आशा गरौं, शहिदका समर्पणहरु खेर जान नपाउन । अझै, खबरदारीमा जनसाधारण जुट्न सकुन ।