यादव हत्याले उव्जाएका प्रश्नहरु

विनोद ढकाल

एकाविहानै बजेको मोवाइलको घन्टीले सुखद समाचार दिन सकेन । सुनसरीका सहकर्मी मित्र सन्तोष यादवले निकै समयपछि फोन गरेका थिए । शुभ विहानीपनि भन्न नपाई उनले सोधे,‘एउटा दुखद खबर छ । यादव पौडेलको हत्या भएछ नी ?’ झसङ् भएर ओछ्यानबाट जुरुक्क उठें । विश्वास गर्नसक्ने पर्याप्त आधारहरु थिएनन् । अनि, सोधें,‘को हाम्रो यादव जी को ?’ उसले जवाफ दियो–‘हो, हाम्रो यादव जी को ।’ पुष्टि गर्ने आधारहरु सञ्चारमाध्यममा भटाभट आउन थाले । म उनलाई सम्झदै विस्तारै विक्षिप्त हुँदै गएँ । उनीसँगका अनेकन दिनहरु स्मरणमा आउन थालेका छन्– युवा जोस, पत्रकारितालाई कर्मठ बनाउने उनको त्यो ‘बात मार्ने’ बानीहरु । मोरङको सिजुवाका स्थायीवासीन्दा भएपनि झापा उनको गतिलो कर्मथलो बन्दै गएको थियो । फेसबुकका वालहरुमा उनका तस्विरमाथि श्रद्धाञ्जली र हत्यारालाई कारवाहीका मागहरुसहितका विभिन्न नाराबाजीहरु लेखिएका छन् । यसले झनै मलाई विक्षिप्त बनायो भने हत्या पुष्टिको पर्याप्त आधारहरु दियो ।
ऊफ १ फेरि एउटा पत्रकार बिनादोष मारिएको छ । लोकतन्त्र, प्रेस स्वतन्त्रताको पक्षमा उभिने कर्मठहरुको लहरमा ऊ मृत देखिएको छ । एकै मिडियामा लामो समय सहकर्मीका रुपमा काम गरिरहँदा अनेकन खबरहरुका बारेमा छलफल गर्ने यादव जीको हत्याको छानविन सहिढङ्गबाट होस । उनका हत्याराहरुले संविधानमा उल्लेखित कडा भन्दा कडा सजाय पाउन, यस्तो आशा राख्न सकिन्छ । यद्यपि, धेरै पत्रकारहरु मारिएका छन्, उनका परिवार अहिलेपनि पीडामा जीवन गुजारा गरिरहेको यथार्थलाई हेर्ने हो भने यादव जीको हत्या पनि त्यहि लहरमामात्र सीमित हुने खतरा पनि ज्यादा छ । हामीले यसअघि उमासिंह, वीरेन्द्र साह लगायतका पत्रकारहरुको हत्याका खबरहरुलाई भुल्न नपाई, सम्झनाको अर्को कथा बनाइएका छन्, यादव पौडेल ।
२०५९ सालमा कृष्ण सेनको हत्या अहिलेपनि चर्चामा कायम छ । त्यस्तै, २०५९ साल वैशाख १८ गते कालिकोटका पत्रकार नवराज शर्माको हत्या भएको थियो । माओवादीको आवरणमा हुर्किएको अपराधिक गिरोहले मोरङका अम्बिका तिमल्सिना, रोल्पाका धनबहादुर रोकामगर, काभ्रेका ज्ञानेन्द्र खड्का, पर्साका गोपाल गिरी, दैलेखका डेकेन्द्र थापा, सुनसरीका खगेन्द्र श्रेष्ठ, कञ्चनपुरका प्रकाश ठकुरी र बाराका वीरेन्द्र साहको हत्या गरेका थिए । पत्रकार हत्याका यी खबरहरु सेलाएका छैनन्, उनका परिवार अहिले जीवित छन् । उनीहरुले राज्यबाट कुनै सुविधा पाउन सकेनन् । यी यहिलेका तितो सत्यहरु हुन् ।
हत्या गरिएका कसैको परिवारले न्याय पाउन सकेको छैन । सहयोगका नाममा केही रकमहरु दिने प्रयत्न भए तर दोषीमाथि कारवाही भएको सुन्न पाइएन । पत्रकारहरुले आन्दोलन गरे, आन्दोलनहरु निरर्थक भए । फेरी यादव हत्याले अव विरोधका स्वरहरु उठाएका छन्, प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराइले दुख लागेको पनि बताएका खबरहरु बाहिर आएका छन् । तर, न्याय कसरी पाउने ? भन्नेबारेमा ठोकुवा सहितका गतिला प्रतिबद्धताहरु आउन सक्तैनन् । किनकी, सवैलाई थाहा छ यो हत्याको घटनापनि अन्यजस्तै कमजोर बनाइनेछ । हत्या भएका पत्रकारहरुको परिवार, उनीहरुको आर्थिक स्थिति र राज्यले उनीहरुप्रति पुरा गर्नुपर्ने दायित्व कसरी निर्वाह भएको छ भन्ने विषयहरु आँखा अगाडीका सत्य हुन् । राज्यको सहानुभुति र प्रतिबद्धता कुन हदसम्म कार्यान्वयनमा छ भन्ने पनि छर्लङ्ग छन् ।
सुरक्षाको संकट
सरकारहरु बदलिन्छन्, पार्टीहरु सत्ताका नजिक पुग्छन् । मिडिया हाउसहरु खुल्छन् तर पेशागत तथा भौतिक सुरक्षाको ‘त्रास’बाट पत्रकारहरु कहिलेपनि मुक्त हुन सकेका छैनन् । काठमाडौंलाईमात्र मुलुक ठान्ने हरप्रकारको जमातलाई स्मरण होस, सवै हत्या गरिएका पत्रकारहरु काठमाडौंबाहिरका हुन् । जसको परिवार अहिलेपनि निरन्तर दुख र संघर्षको बाँधलाई झेलीरहेका छन् । यसले हामी पत्रकारहरुको सुरक्षाका लागि काठमाडौं कत्तिको गम्भिर र जिम्मेवार छ भन्ने प्रश्न पनि उठाएको छ । कुनै धम्कीका खबरहरु पनि सार्वजनिक नभई एकाएक वेवारिशे अवस्थामा कुनै पत्रकारको लास भेटिन्छ भने हामी कुन सुरक्षाको हैसियतमा छौं ? जो राष्ट्र र देशवासीका लागि समाचारको मुख्य स्रोत हो, सुचनाको आधार हो । त्यो व्यक्ति आज सडकमा वेवारिशे अवस्थामा मृत फेला पर्छ । यस्ता खबरहरुले किन पोल्दैन, राज्य र यसका अनेकन निकायहरुलाई ? अन्तरसंवादको नियती अहिले भोगिरहेका छौं हामी ।
काठमाडौंलाईमात्र देश ठान्ने एउटा जमातले अव सहरमा कोणसभा गर्नेछ । केही अक्षरहरुमा खेद र आन्दोलनका फोहोराहरु छुटाउनेछन् । अभियुक्तहरुलाई अपराधी करार गर्नका लागि प्रहरीलाई लामो समय लाग्नेछ । चर्का नाराबाजीहरु हुनेछन्, काला पट्टी बाँधेर कामहरु गर्नका लागि सर्कुलर जारी हुनेछ । अनि, सम्पादकीयका ठाउँमा कालो पोतिनेछ । सरकार र राजनीतिक दलहरुले मौखिक तथा लिखित रुपमा खेद प्रकट गर्नेछन् । अनि हत्यारालाई कारवाही गर्ने प्रतिबद्धता गर्नेछन् । मृतक परिवारलाई सहयोग, उनलाई सहिद घोषणा गरी राज्यले सुविधा दिने विषयमा तत्काल बोल्नेवाला छैन । नेपाल हत्याराहरु सुरक्षाघेराभित्र र पीडितहरु सुरक्षा संत्रासमा बाँच्नुपर्ने बाध्यता अँगाल्नुपर्ने मुलुक हो । जसका पछाडी कुनै खास शक्ति छैन ऊ चुपचाप निरीह बस्नुपर्ने हुन्छ । किनभने पत्रकार खिलानाथ ढकालमाथि आक्रमण गर्ने मुख्य अभियुक्त अहिलेपनि सुरक्षित छन्, वीरेन्द्र साहका हत्यारा अहिलेपनि सुरक्षित राजनीति गरिरहेका छन् । क्रान्तिकारी आन्दोलनका नाममा जनतान्त्रिक ज्वाला सिंहका नाममा मारिएका पत्रकार पुस्कर श्रेष्ठको परिवारले न्याय पाउन सकेको छैन । बरु, त्यस्ता हत्यारा समुहहरुलाई राज्यले मुलधारको राजनीतिमा ल्याउने प्रयत्न गरिरहेको देखिन्छ ।
पत्रकार समाजमा सुचनालाई ऐनका रुपमा प्रस्तुत गर्ने महत्वपूर्ण निकाय हो । सरकार, शक्ति र सत्ता तथा नागरिकबीचको संवादको कडी हो पत्रकार । यस्तो कडी सडकमा लावारिस अवस्थामा मारिन्छ । एक त राज्य उसको पेशाको सुरक्षामा गम्भिर छैन, अर्कातिर उसको निमर्म हत्या भइरहँदा मुकदर्शक र हत्यारा जोगाउ अभियानमा लागेको पाइएको छ, अहिलेसम्म । आशा गरौं, यादव हत्याप्रकरणका अभियुक्तहरु प्रहरीले पक्राउ गर्नेछ, अपराधी करार गरी सजाय दिनेछ र उनका परिवारले उचित राहत पाउनेछन् । अन्यथा लोकतन्त्रमा पत्रकार हत्या सामान्य ठानिनेछ, पेशा कमजोर मानिनेछ र पत्रकार आफ्नो सुरक्षाका लागि पेशाबाटै विमुख हुनेक्रम बढ्ने सम्भावना बढ्नेछ ।
हत्याले उव्जाएका शंका
स्थानीय दैनिक पत्रिकार मेची टाइम्सका कार्यकारी सम्पादक थिए, यादव पौडेल । हरेक दिन पत्रिकाको सम्पादन सहितका काममा उनी मध्यरातसम्म व्यस्त हुन्थे । विर्तामोडमा परिचित र चलेका अनुहार थिए उनी । उनका समाचारहरुले त्यहाँका अनेकन प्रकारका तस्करहरु रुष्ट हुनु स्वभाविक थियो किनकी उनी गतिला समाचारहरुलाई प्रष्ट रुपमा प्रकाशनमा ल्याउँथे । उनको हत्याबाट अनेकन शंकाहरु उव्जिनु स्वभाविक हो । मध्यरातमा उनको हत्या भएको थियो । एक पत्रकार जो मध्यरातसम्म आफ्नो काममा व्यस्त हुन्छ, एउटा दैनिक पत्रिकाको काम गर्न अभ्यस्त हुन्छ । उसलाई रहस्यमय योजनाबाट मारिएको हुनुपर्छ । कुनै समुह जो यादव जीको अखबारसँग डराएको छ, यादवको कलमसँग त्रसित भएको थियो, त्यसले उनको हत्या गरेको हो । उनले लेखेको समाचारबाट असर पुगेका व्यक्ति वा समुहले धम्कीको भाषा नबोली उनको हत्या गरेको छ । यसबीचमा उनलाई धम्क्याएको त्यस्तो खबर कहीँकतै नआएको र उनलेपनि कुनै साथीहरुसँग जीकिर नगरेका कारण हत्याराले सिधै मार्ने योजना बनाएको थियो । नियोजित रुपमा रातीको समयमा बोलाएर उनको हत्या योजनालाई सफल बनाउने कुनै खास व्यक्ति वा समुहको योजना सफल भयो । तर सवैलाई स्मरण रहोस पत्रकार मारेर कलम रोकिन्न, कलम निरन्तर चलिरहन्छ । उनका विरोधमा जसले पत्रकार मारेर जित्छु भन्ने कल्पना गरेको छ । जसले पत्रकारलाई त्रसित बनाउने नजिर बनाउने प्रयत्न गरेको छ । पत्रकारलाई हतियारबाट कमजोर बनाउने नियत कसैले राखेको छ भने त्यो अहिलेसम्म पुरा हुन सकेको छैन । द्वन्द्वकालमा राज्य र विद्रोही माओवादीबाट धेरै पत्रकारहरु मारिए । तर, उनीहरुको सही र गलत विषयमा समाचार कोर्ने कलमहरु रोकिएनन्÷रोकिनेवाला छैनन् ।

(२३, चैत २०६८ हिमालय टाइम्स दैनिकमा प्रकाशित लेख हो । )