सामाजिक सञ्जालले मानिसलाई सम्पर्कसूत्रमा बाँधेकै कारण हुनुपर्छ खाडीका मरुभुमी सजाइरहेकाहरुले सोध्छन्– के छ देशको हालचाल ? हालचाल र समाचारको खेती गर्ने भएकाले यी प्रश्नहरु स्वभाविक हुन्छन् ्, मेरा लागि । जे छ राजनीति, हामी त्यसलाई हालचालका रुपमा व्याख्या गर्दछौं । स्वभाविक रुपमा राजनीतिक विषयमा उत्तर दिनु मेरो दैनिकीजस्तै हो । तर, जसले प्रश्न सोध्छन्, उनका कारणले गाउँमा बाली उव्जनी नभएको, डाँडाहरु फुस्रा देखिन थालेको, खेतका गराहरुमा सुख्खायामले डामेर माटो कमजोर भएकोबारे व्याख्या गर्ने फूर्सद हुँदैन । गोरु बाँध्ने ठाउँमा मोटरसाइकल पुगिसकेको तथ्यलाई हर्षले स्वीकार गरेर मान्छेको जीवन बाँच्ने तरिकाको व्याख्या गर्दा हामी प्रफूल्लित मानसिकतामा उभिएका हुन्छौं ।
यो भौतिक सुखका नाममा कमजोर बनिरहेको हाम्रो गाउँको बारेमा हामी किन गम्भिर हुन सकेका छैनौं ? मरुभुमीलाई माटो बनाएर केही रकम आर्जनको बाहनाले हाम्रो माटो मरुभुमी भएको तथ्यलाई कति गहिरोसँग विश्लेषण गरिरहेका छौं ? त्यो भन्दापनि खास कुरोचाँही विग्रिरहेको हाम्रो सामाजिक संरचना र कमजोर बनिरहेको रीति र संस्कृतिका विषयमा हामी कति गम्भिर भइरहेका छौं ? परजीविका रुपमा स्थापित हुन लागेका छौं, हामी । मुलुक परनिर्भरतामा बनिरहेको छ र हामी मरुभुमीलाई आत्मनिर्भरसहितको सम्पन्न बनाउनका लागि खटिइरहेका छौं । यो तथ्यसँग हामी नजिक हुन किन सकिरहेका छैनांै ?
त्यतिमात्र होइन, मुुलुकको अर्को तस्बिर पनि भयानक छ । ‘भीआइपी कमिङ’ –सहरको दुख बनेको छ । भीआइपी नदेख्नु गाउँको पीडा । आशा र अपेक्षाले भरिपूर्ण छ, गाउँ । अनि, भ्रष्टाचार र महँगीको मारमा भीआइपी ह्यांगोभरमा विक्षिप्त छ, सहर । यी दुवै पीडाको महासागर बोकेर मुलुक दैनिक विश्ववजारमा कमजोर र गरिब बनिरहेको छ । हामी गरिबीबीचमा अनेक किसिमका राष्ट्रियताको ठेस लागेर दैनिक लडिरहेका छौं । शरिर हे¥यो घाउ छैन, आत्मामा चोट लागिरहेको छ । जहाँ चोट लागेको छ, ती आत्माहरु न्यायको खोजी गरिरहेका छन्, नवसामन्तीहरुको राज्य सञ्चालन विधिले मुलुक चारैतिरबाट डामिएको छ, ती चोटहरु पनि नागरिकमा देखिन्छन् ।
यो यथार्थ हो, आफ्नो मुलुक बनाउने बेला युवाहरु मरुभुमीको देशमा श्रम खर्चिरहेका छन् । अनि, भुल्नै नसकिने पीडाचाँही गणतन्त्रको नाममा उर्जाशिल हातहरु वेपत्ता, विरगती या सहादत प्राप्त गरेर सक्किए । शव्द र भाषा जे भनेपनि तिनीहरु मुलुकको दुखबाट उम्किए, हराए र विलिन भए ।
युद्धले मुलुकका उर्जाहरुको अन्त्य गरायो । युद्धको उपलव्धि कसैले देख्न पायो भने जम्मा ६०१ जनाले पाए होला । त्यसमध्येमा पनि राजनीतिक पार्टीको हैसियतका आधारमा संविधानसभा र सरकार चलाउनेहरु पाएका थिए । तर, गाउँहरु अहिलेपनि खाली छन् । विकासका नाराहरु सुनेको छ, गाउँले । राष्ट्रियताको सवाल सुनेको छ, गाउँले । तर जतिवेला यथार्थ अगाडी आउँछ चोटहरु फेरि बल्झिन्छन् । नवलपरासीका सुस्ताहरु सुस्केरादिन्ँछन्, हराइरहेका दशगजाका स्तम्भहरु रुन थाल्छन् । अनि, काठमाडौंका सडकमा नागरिकलाई बाटो छेकेर हुइँकिने भिआइपीहरुसँग प्रश्न गर्छन्– के यो मेरो जन्मभूमि हो ? के यो मेरो माटोको यथार्थ यहि हो ?
जुन दरमा युवाहरु मुलुकबाट पलायन हुने क्रम छ, यसको निरन्तरताले जन्माउने गाउँको कथा भयानक हुनेछ । यसले देखाउने संकेत असामान्य छ । यसले पार्ने प्रभाव असोचनिय छ । गाउँमा महिला र बृद्धहरुमात्र हुनेछन्, गाउँमा युवाहरुको रोजगारीको पैसा केही प्रतिशतमा आउनेछ तर त्यसले मुलुकको हित भन्दा पनि मुलुकको विकासमा प्रभाव पार्ने निश्चितप्रायः छ । यस्तो यथार्थ शव्दचित्रबाट अति कमैमात्र विश्लेषण गरिएको पाइन्छ ।
उल्लिखित विषयको सामान्यीकरण गर्दै आम मानिसले बुझ्नेगरी मुलुकको हरपाटोको दुखलाई ब्युँझाउने काम गरेको छ, चलचित्र जन्मभूमीले । जन्मभूमि निर्माणको प्राविधिक काममै छ । यसले दिन खोजेको सन्देश मुलुकको राष्ट्रियता, युद्धले पिल्सिएको बस्तीकोमात्र छैन, त्यसले प्रभाव पारेको हर पाटोको यथार्थपरक चित्रण छ ।
आजको पुस्तामा एउटा थेगो राखिदिएको छ, विद्या बालन अभिनित चलचित्र दी डर्टी पिक्चरले – फिल्म जम्मा तीन कुराले चल्छ, इन्टरनेनमेन्ट, इन्टरनेनमेन्ट र इन्टरनेनमेन्ट । तर, त्यो फिल्म चल्ने कुरा हो । यहाँ फिल्मले मुलुकको संयन्त्रलाई झस्काउने सवाल प्राथमिकतामा हुनुपर्छ । फिल्म अब इन्फोरटेन्मेन्टले चल्नुपर्छ भन्ने मान्यताको विकास हुनुपर्छ । कतिपय सन्देशहरु कथाका माध्यमबाट फिल्मले दर्शाउँदा त्यसलाई एउटा फिल्मका रुपमा मात्र चित्रण गरेर बुझ्नु अनुपयुक्त हुनेछ । त्यो चित्रणका रुपमा आफ्नो भुमिको पीडा बोकेर आएको सन्देश लिनुपर्ने हुन्छ, मुलुप्रतिको चिन्तनमा आधारित चलचित्र हिट नभए पनि जीवन्त बनेको हुन्छ, ती फिल्महरु दर्शकका लागिमात्र होइन, मुलुकका लागि सन्देशपरक हुन्छन् । वास्तवमा राष्ट्रभक्तिको सवाल अहिले ओइल्याउन थालेको छ । मुलुकको चिन्ता कम हुन थालेको छ । ग्रामिण बस्तिहरुमा महिलाहरुमात्र देखिन्छन्, यसले समाज सन्तुलन गुमाइरहेको छ । असन्तुलित समाज, असन्तुलित राष्ट्र र चारैतिरबाट हस्तक्षेपको शिकार भइरहेको मुलुकको वेदना, चोट अति सामान्य जनतालाई बुझाउने तरिका फिल्म नै हो । युवाहरु मुलुकबाट पलायनका दिशामा उन्मुख छन् ।
नेपाली समाजको तस्बिर फरक भइसकेको छ । विकासका हिसावमा फरक भएको होइन, हामी अझै धेरै शताव्दिपछिको दुखमा छौं । विश्वमा सँगै रहेका मुलुकहरु विकासको नारा बोकेर शक्तिशाली बनिसकेका छन् । तर, हामी जहाँको त्यहिँ, किन ? खराब राजनीति, युद्धको पीडा, त्यसले निम्त्याएको डोब र अलमल अवस्थामा रहेको राजनीति यसका मुख्य कारण हुन् । यी कारणले उव्जाएको वेरोजगारीे पीडाको विकल्पका लागि युवाको पलायनजस्ता समस्या । यसले कस्तो परिवर्तन भयो ? सामाजिक संरचनामा कति परिवर्तन आएको छ, त्यसको तस्बिर अव आम नागरिकले बुझ्नैपर्ने बेला आइसकेको छ ।
दुई दशकको अन्तरालमा आफ्नो भुमीको यथार्थ के भयो ? राष्ट्रियताको सवालमा कुन ठाउँमा रहेको देश कहाँ पुग्यो ? मुलुकभित्र रोजगारीको सृजनामात्र खोज्दै गरेका युवाहरु कहाँ पुगे ? यी अनेक यथार्थसँग नजिक रहेका मोहन निरौला आफैंले फेरि जन्मभूमिको कथा लेखे र लोकलाई नेपाली समाजको अहिलेको तस्बिर देखाउनका लागि चलचित्रको मार्ग तय गरे । जवकी, उनले दुई शताव्दि अघि पनि जन्मभूमि बनाएका थिए । यी प्रखर चलचित्रकर्मी कहिलेकाँही अनौपचारिक कुराकानीका क्रममा भन्ने गर्छन्, चलचित्रले सन्देश दिनुपर्छ । दुई दशकका बीचमा निक्कै फिल्महरु नेपालीबजारमा आए तर एक या दुई बाहेकका चलचित्रले राष्ट्रियता, जनजीविका र मुलुकको अवस्थालाई चित्रण गरी चिन्तित बनाउन सकेका छैनन् । दर्शकहरुले पनि यी विषयलाई गहन र गहिरोगरी सोच्ने अवसर पाएका छैनन् । यो अवसर हो राष्ट्रको सामाजिक, राजनीतिक परिस्थिति र त्यसले निम्त्याएको जोखिमको बारेमा सोच्ने । अव हर क्षेत्रबाट मुलुकहितका पक्षमा सृजित सृजनाहरुको मुल्यांकन हुनुपर्छ, आत्माबाट ।
अचेल नेपाली दर्शकपनि खाडीमा छन् । जसले बुझ्नुपर्छ मर्म, तिनीहरु पनि विदेशमा छन् । जसले मुलुकको पीडा, गाउँको दुखलाई सामान्यरुपमा बुझेका छैनन्, उनीहरु पनि मरुभुमीको देशमा टमाटर फलाउने काममा छन् । त्यसकारण पनि यो जन्मभूमिको सन्देश उनीहरुमाझ पुग्नुपर्छ, उनीहरु गाउँ फर्किनुपर्छ र कोर्नुपर्छ मुलुक बनाउने बाटो, उत्खनन् गर्नुपर्छ रोजगारीका अवसर र दबाबको काममा सृजित हुनुपर्छ भन्ने नै फिल्मको परोक्ष सन्देश छ र प्रत्यक्षचाँही अहिलेको बस्तुस्थिति । विश्वमा खुला अर्थतन्त्रमा प्रतिष्पर्धा गर्ने बेलामा नेपाली गाउँमा बृद्धका लास बोक्ने युवाहरु पनि भेट्न मुस्किल भएको विषयलाई आम जनमानसले बुझ्ने आधार तय गर्न सकुन्, जसले मुलुकको पीडा जन जनको आखाबाट वग्ने परिस्थिति नहोस् ।
यो भौतिक सुखका नाममा कमजोर बनिरहेको हाम्रो गाउँको बारेमा हामी किन गम्भिर हुन सकेका छैनौं ? मरुभुमीलाई माटो बनाएर केही रकम आर्जनको बाहनाले हाम्रो माटो मरुभुमी भएको तथ्यलाई कति गहिरोसँग विश्लेषण गरिरहेका छौं ? त्यो भन्दापनि खास कुरोचाँही विग्रिरहेको हाम्रो सामाजिक संरचना र कमजोर बनिरहेको रीति र संस्कृतिका विषयमा हामी कति गम्भिर भइरहेका छौं ? परजीविका रुपमा स्थापित हुन लागेका छौं, हामी । मुलुक परनिर्भरतामा बनिरहेको छ र हामी मरुभुमीलाई आत्मनिर्भरसहितको सम्पन्न बनाउनका लागि खटिइरहेका छौं । यो तथ्यसँग हामी नजिक हुन किन सकिरहेका छैनांै ?
त्यतिमात्र होइन, मुुलुकको अर्को तस्बिर पनि भयानक छ । ‘भीआइपी कमिङ’ –सहरको दुख बनेको छ । भीआइपी नदेख्नु गाउँको पीडा । आशा र अपेक्षाले भरिपूर्ण छ, गाउँ । अनि, भ्रष्टाचार र महँगीको मारमा भीआइपी ह्यांगोभरमा विक्षिप्त छ, सहर । यी दुवै पीडाको महासागर बोकेर मुलुक दैनिक विश्ववजारमा कमजोर र गरिब बनिरहेको छ । हामी गरिबीबीचमा अनेक किसिमका राष्ट्रियताको ठेस लागेर दैनिक लडिरहेका छौं । शरिर हे¥यो घाउ छैन, आत्मामा चोट लागिरहेको छ । जहाँ चोट लागेको छ, ती आत्माहरु न्यायको खोजी गरिरहेका छन्, नवसामन्तीहरुको राज्य सञ्चालन विधिले मुलुक चारैतिरबाट डामिएको छ, ती चोटहरु पनि नागरिकमा देखिन्छन् ।
यो यथार्थ हो, आफ्नो मुलुक बनाउने बेला युवाहरु मरुभुमीको देशमा श्रम खर्चिरहेका छन् । अनि, भुल्नै नसकिने पीडाचाँही गणतन्त्रको नाममा उर्जाशिल हातहरु वेपत्ता, विरगती या सहादत प्राप्त गरेर सक्किए । शव्द र भाषा जे भनेपनि तिनीहरु मुलुकको दुखबाट उम्किए, हराए र विलिन भए ।
युद्धले मुलुकका उर्जाहरुको अन्त्य गरायो । युद्धको उपलव्धि कसैले देख्न पायो भने जम्मा ६०१ जनाले पाए होला । त्यसमध्येमा पनि राजनीतिक पार्टीको हैसियतका आधारमा संविधानसभा र सरकार चलाउनेहरु पाएका थिए । तर, गाउँहरु अहिलेपनि खाली छन् । विकासका नाराहरु सुनेको छ, गाउँले । राष्ट्रियताको सवाल सुनेको छ, गाउँले । तर जतिवेला यथार्थ अगाडी आउँछ चोटहरु फेरि बल्झिन्छन् । नवलपरासीका सुस्ताहरु सुस्केरादिन्ँछन्, हराइरहेका दशगजाका स्तम्भहरु रुन थाल्छन् । अनि, काठमाडौंका सडकमा नागरिकलाई बाटो छेकेर हुइँकिने भिआइपीहरुसँग प्रश्न गर्छन्– के यो मेरो जन्मभूमि हो ? के यो मेरो माटोको यथार्थ यहि हो ?
जुन दरमा युवाहरु मुलुकबाट पलायन हुने क्रम छ, यसको निरन्तरताले जन्माउने गाउँको कथा भयानक हुनेछ । यसले देखाउने संकेत असामान्य छ । यसले पार्ने प्रभाव असोचनिय छ । गाउँमा महिला र बृद्धहरुमात्र हुनेछन्, गाउँमा युवाहरुको रोजगारीको पैसा केही प्रतिशतमा आउनेछ तर त्यसले मुलुकको हित भन्दा पनि मुलुकको विकासमा प्रभाव पार्ने निश्चितप्रायः छ । यस्तो यथार्थ शव्दचित्रबाट अति कमैमात्र विश्लेषण गरिएको पाइन्छ ।
उल्लिखित विषयको सामान्यीकरण गर्दै आम मानिसले बुझ्नेगरी मुलुकको हरपाटोको दुखलाई ब्युँझाउने काम गरेको छ, चलचित्र जन्मभूमीले । जन्मभूमि निर्माणको प्राविधिक काममै छ । यसले दिन खोजेको सन्देश मुलुकको राष्ट्रियता, युद्धले पिल्सिएको बस्तीकोमात्र छैन, त्यसले प्रभाव पारेको हर पाटोको यथार्थपरक चित्रण छ ।
 |
| जन्मभूमिको एक दृश्यमा कलाकार मोहन निरौला । |
आजको पुस्तामा एउटा थेगो राखिदिएको छ, विद्या बालन अभिनित चलचित्र दी डर्टी पिक्चरले – फिल्म जम्मा तीन कुराले चल्छ, इन्टरनेनमेन्ट, इन्टरनेनमेन्ट र इन्टरनेनमेन्ट । तर, त्यो फिल्म चल्ने कुरा हो । यहाँ फिल्मले मुलुकको संयन्त्रलाई झस्काउने सवाल प्राथमिकतामा हुनुपर्छ । फिल्म अब इन्फोरटेन्मेन्टले चल्नुपर्छ भन्ने मान्यताको विकास हुनुपर्छ । कतिपय सन्देशहरु कथाका माध्यमबाट फिल्मले दर्शाउँदा त्यसलाई एउटा फिल्मका रुपमा मात्र चित्रण गरेर बुझ्नु अनुपयुक्त हुनेछ । त्यो चित्रणका रुपमा आफ्नो भुमिको पीडा बोकेर आएको सन्देश लिनुपर्ने हुन्छ, मुलुप्रतिको चिन्तनमा आधारित चलचित्र हिट नभए पनि जीवन्त बनेको हुन्छ, ती फिल्महरु दर्शकका लागिमात्र होइन, मुलुकका लागि सन्देशपरक हुन्छन् । वास्तवमा राष्ट्रभक्तिको सवाल अहिले ओइल्याउन थालेको छ । मुलुकको चिन्ता कम हुन थालेको छ । ग्रामिण बस्तिहरुमा महिलाहरुमात्र देखिन्छन्, यसले समाज सन्तुलन गुमाइरहेको छ । असन्तुलित समाज, असन्तुलित राष्ट्र र चारैतिरबाट हस्तक्षेपको शिकार भइरहेको मुलुकको वेदना, चोट अति सामान्य जनतालाई बुझाउने तरिका फिल्म नै हो । युवाहरु मुलुकबाट पलायनका दिशामा उन्मुख छन् ।
नेपाली समाजको तस्बिर फरक भइसकेको छ । विकासका हिसावमा फरक भएको होइन, हामी अझै धेरै शताव्दिपछिको दुखमा छौं । विश्वमा सँगै रहेका मुलुकहरु विकासको नारा बोकेर शक्तिशाली बनिसकेका छन् । तर, हामी जहाँको त्यहिँ, किन ? खराब राजनीति, युद्धको पीडा, त्यसले निम्त्याएको डोब र अलमल अवस्थामा रहेको राजनीति यसका मुख्य कारण हुन् । यी कारणले उव्जाएको वेरोजगारीे पीडाको विकल्पका लागि युवाको पलायनजस्ता समस्या । यसले कस्तो परिवर्तन भयो ? सामाजिक संरचनामा कति परिवर्तन आएको छ, त्यसको तस्बिर अव आम नागरिकले बुझ्नैपर्ने बेला आइसकेको छ ।
दुई दशकको अन्तरालमा आफ्नो भुमीको यथार्थ के भयो ? राष्ट्रियताको सवालमा कुन ठाउँमा रहेको देश कहाँ पुग्यो ? मुलुकभित्र रोजगारीको सृजनामात्र खोज्दै गरेका युवाहरु कहाँ पुगे ? यी अनेक यथार्थसँग नजिक रहेका मोहन निरौला आफैंले फेरि जन्मभूमिको कथा लेखे र लोकलाई नेपाली समाजको अहिलेको तस्बिर देखाउनका लागि चलचित्रको मार्ग तय गरे । जवकी, उनले दुई शताव्दि अघि पनि जन्मभूमि बनाएका थिए । यी प्रखर चलचित्रकर्मी कहिलेकाँही अनौपचारिक कुराकानीका क्रममा भन्ने गर्छन्, चलचित्रले सन्देश दिनुपर्छ । दुई दशकका बीचमा निक्कै फिल्महरु नेपालीबजारमा आए तर एक या दुई बाहेकका चलचित्रले राष्ट्रियता, जनजीविका र मुलुकको अवस्थालाई चित्रण गरी चिन्तित बनाउन सकेका छैनन् । दर्शकहरुले पनि यी विषयलाई गहन र गहिरोगरी सोच्ने अवसर पाएका छैनन् । यो अवसर हो राष्ट्रको सामाजिक, राजनीतिक परिस्थिति र त्यसले निम्त्याएको जोखिमको बारेमा सोच्ने । अव हर क्षेत्रबाट मुलुकहितका पक्षमा सृजित सृजनाहरुको मुल्यांकन हुनुपर्छ, आत्माबाट ।
अचेल नेपाली दर्शकपनि खाडीमा छन् । जसले बुझ्नुपर्छ मर्म, तिनीहरु पनि विदेशमा छन् । जसले मुलुकको पीडा, गाउँको दुखलाई सामान्यरुपमा बुझेका छैनन्, उनीहरु पनि मरुभुमीको देशमा टमाटर फलाउने काममा छन् । त्यसकारण पनि यो जन्मभूमिको सन्देश उनीहरुमाझ पुग्नुपर्छ, उनीहरु गाउँ फर्किनुपर्छ र कोर्नुपर्छ मुलुक बनाउने बाटो, उत्खनन् गर्नुपर्छ रोजगारीका अवसर र दबाबको काममा सृजित हुनुपर्छ भन्ने नै फिल्मको परोक्ष सन्देश छ र प्रत्यक्षचाँही अहिलेको बस्तुस्थिति । विश्वमा खुला अर्थतन्त्रमा प्रतिष्पर्धा गर्ने बेलामा नेपाली गाउँमा बृद्धका लास बोक्ने युवाहरु पनि भेट्न मुस्किल भएको विषयलाई आम जनमानसले बुझ्ने आधार तय गर्न सकुन्, जसले मुलुकको पीडा जन जनको आखाबाट वग्ने परिस्थिति नहोस् ।
