कोइरालाको उर्जाप्रेम

विनोद ढकाल 

मुलुक उर्जा संकटबाट गुज्रिरहेको व्यवाहारिक पक्षमा राज्य कहिलेपनि चेतनशिल हुन सकेन । पहिलो संविधानसभाको निर्वाचन पछि बनेका सरकारहरु आफू टिक्ने काममा अध्यस्त हुँदा नयाँ लगानीको वातावरण बन्न सकेन । राजनीतिक खिचातानीमा दलहरुले मुलुक दलदलमा फँसाएका कारण निकासका लागि दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचन भयो र अहिले कांग्रेस सभापति सुशिल कोइराला नेतृत्वको सरकार बनेको छ । 

संगठन र राजनीतिक रुपमा कोइराला सरकार निक्कै कमजोर भएको टिप्पणी स्वभाविक नै हो । राजनीतिक निकासका लागि कोइराला सर्वदलीय सहमतिको खोजीमा छन् । यसरी प्रशासनयन्त्र चल्न कठिन हुने सम्भावना एकातिर होला तर कोइरालाका अन्य प्राथमिकता मध्येको उर्जा प्राथमिकता प्रशंशनीय छ । उनले जुन हिसावले मुलुकलाई उर्जा संकटबाट निकाल्नका लागि काम थालेका छन्, बोलेका छन् सम्भवतः यस विषयमा उनी सफल भएभने यहि नै उनको लोकप्रियताको कारण बन्नेछ । जनताले दैनिक जीवनको पाटोलाई संवेदनशिल र गम्भिर भएर नियाँलिरहेका हुन्छन् । यसबीचमा कोइरालाले जनजीविकाको सवालमा अन्धकारबाट मुक्तिको खोजीमा चालेका पाइला, दिएका निर्देशन र केही हदसम्म बढेका कामहरुले उनको राजनीतिक भविष्यलाई सुरक्षित बनाइरहेको छ । दलभित्रबाट उनको जति विरोध भएपनि जनताबाट प्रशंशा पाउने काम गरेभने उनको राजनीतिक जीवनको उत्तरार्धको समय सुखद र आनन्दमय हुनेछ । 

कोइराला चिन्तित छन्– मुलुक कति समयसम्म अँध्यारो हुने ? कोइराला आशावादी छन्– जडिबुटीको व्यापार र लगानीको वातावरण भए मुलुक विकासको गतिमा चल्नेछ । कोइराला ठान्छन्– विकासका लागि मुलुक अहिलेपनि भर्जिनल्याण्ड हो, यहाँ लगानीका लागि विदेशीहरुको लर्को लागेको छ । कोइराला विश्वस्त छन् आफ्नो प्रशासनयन्त्रमा कि उनी लगानीको वातावरण बनाउनका लागि पहल गर्नेछन् । तर, सवैभन्दा पहिले सुरक्षाको व्यवस्था र त्यसपछि उर्जा संकटको अन्त्यबाट विकासको मुल फुटाउन सकिन्छ, कोइरालालाई यस्तो लागिरहेको छ । जे लागिरहेको छ, त्यो नै व्यवाहारिक सत्य हो र जनअपेक्षा पनि हो । कोइरालाको बोली जति प्रतिशत बुझिएपनि जनताले बुझेका छन्, कोइराला उर्जामा लगानी गर्ने वातावरणतिर लम्किरहेका छन् । उनलाई सहयोग गर्नुपर्ने आम जनताले बुझेका छन् । 

कोइरालाले विकासका लागि उर्जाको लगानीमा कहिलेपनि नजरअन्दाज गरेका छैनन् । सानादेखि ठूला र देशी देखि विदेशीसम्मका उर्जा अपेक्षासँग उनी साक्षात्कारमा छन् । युरोपेली मुलुक नर्वेले सुरक्षा पाए नेपालमा जलविद्युतको क्षेत्रमा लगानी गर्ने जनाएपछि कोइराला त्यो लगानीका लागि सुरक्षा दिन तम्तयार छन् । 

प्रधानमन्त्री कोइराला र नर्वेली प्रतिनिधिमण्डलबीच जलविद्युत् लगानी सम्बन्धमा बालुवाटारमा भेटवार्ता भयो । नर्वेकोे अन्तर्राष्ट्रिय जलविद्युत् क्षेत्रको दक्षिणपूर्वी हेर्ने वरिष्ठ उपाध्यक्ष टिमा लायर उट्ने नेतृत्वको प्रतिनिधिमण्डलले नेपालमा लगानी गर्नका लागि प्रधानमन्त्री कोइरालासँग भेट गरेको थियो । भेटवार्तामा नर्वेली प्रतिनिधिमण्डलले नेपालमा ऊर्जालगायत क्षेत्रमा अपार सम्भावना भए पनि लगानीका लागि अझै उचित वातावरण निर्माण हुन नसकेको गुनासो गरेको थियो । प्रधानमन्त्री कोइरालाले भने दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचनपछि नेपाल शान्ति र स्थायित्वतर्फ उन्मुख भएकाले ढुक्क भएर लगानी सुरक्षित गर्ने बताएका थिए । 

नेपालका लागि नर्वेली राजदूत जेल टर्माेड पिटर्सन, हिमाल पावर लिमिटेडका महाप्रबन्धक टम क्रिस्चियन लर्सन र निर्देशक सन्दीप शाहले प्रधानमन्त्रीलाई भेटेका थिए । त्यहाँ प्रधानमन्त्री कोइरालाले स्पष्ट भने– उर्जा लगानीमा जस्तोसुकै सुरक्षा दिनेछु, ढुक्क भएर आउनुहोस् । कोइरालाले यतिमात्र गरेका होइनन्, उनको निर्देशनमा उर्जामा लगानी गर्नेलाई छुटको व्यवस्था पनि गरेका छन् । उनले मुलुक अन्धकारबाट बच्न सक्छ भने १५ वर्षसम्म उर्जामा भएको लगानीमा राज्यमा रकम जम्मा गर्नुपर्छ भन्ने अडान राख्न नहुने समेत जनाए र सहुलियतका विभिन्न आधारहरु तय गर्न निर्देशन पनि दिएका थिए । जसअनुसार वैदेशिक लगानीमा अगाडि बढ्न लागेका ठूला जलविद्युत् आयोजनाका प्रवद्र्धकलाई दिइने भनिएको छुटका विषयमा लगानी बोर्डले सहमतिको आधार तय गरिसकेको छ । विद्युत आयोजनाका लगानीकर्तालाई आयकर छुट, मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) छुट तथा भन्सारलगायतका विषयमा छुट दिने तयारी गरेको थियो । बोर्डले ५०० मेगावाटभन्दा ठूला जलविद्युत् आयोजनाका प्रवद्र्धकहरुको मागअनुसार नै ती विषयमा के गर्ने भन्ने सम्बन्धमा सहमतिको प्रारम्भिक आधार तयार पारेको हो । बोर्डका सहसचिव मुकुन्द पौडेलका अनुसार आयोजना सञ्चालनमा आएको १० वर्षसम्म कुनै पनि आयकर नलिने र १० वर्षपछि आगामी १५ वर्षसम्म आयकर ५० प्रतिशत मात्रै लिने भएको छ ।

२०८० सालसम्म उत्पादन सुरु गर्ने आयोजनाको हकमा पनि सोसम्बन्धी छुटको व्यवस्था गरिने छ । यस्तै निर्माण सामग्री आयात गर्दा लाग्ने भन्सारमा अर्थ मन्त्रालयसँगको सहमतिमा करिब ५० प्रतिशत छुट दिने प्रक्रिया अगाडि बढाइने भएको छ । सो सम्बन्धमा ठोस विवरण तयार पार्नका लागि अर्थ मन्त्रालयका उपसचिव चण्डीप्रसाद दाहालको संयोजकत्वमा लगानी बोर्ड र विद्युत् विकास विभागका सिनियर डिभिजन इन्जिनियर सदस्य रहेको एक समिति समेत गठन गरिएको छ । सो समितिलाई तीन दिनभित्र भन्सार छुटको विषयमा के कति छुट दिन सकिने हो सो सम्बन्धमा प्रतिवेदन दिन भनिएको छ । बोर्डले ९०० मेगावाट क्षमताको माथिल्लो कर्णाली, ९०० मेगावाटकै अरुण तेस्रोलगायत आयोजना अगाडि बढाएको छ । ती आयोजनासँग परियोजना विकास सम्झौता(पिडिए)को तयारी समेत गरेको छ । आयकर, भ्याट र भन्सार छुटको विषयमा सहमति हुने वित्तिकै पिडिएको प्रक्रिया अगाडि बढ्ने छ । ती आयोजना भारतीय निर्माण कम्पनीले अगाडि बढाउने तयारीमा रहेका छन् । 

यस्तो तयारी सुखद् हो । लगानीकर्ताको आकर्षणले अहिले दैनिक १२ घन्टाका दरले खेपीरहेको लोडसेडिङको अन्त्यको दिर्घकालिन योजनामा कोइराला सफल बन्न सकुन् । जसले गर्दा उर्जा संकटका कारण संकटग्रस्त बनेको मुलुकको अर्थव्यवस्थामा सुधार आउनसक्ने सम्भावना छ । मुलुकका दुई छिमेकीहरु चीन र भारत संसारका पहिलो र दोस्रो अर्थतन्त्रका प्रभावशाली मुलुकका रुपमा उदाइरहेका बेला ती दुई मुलुकसँगमात्र सीमा जोडिएको नेपालको हविगत कमजोर बन्न हुँदैन । सरकारी लगानी होस् वा विदेशी लगानी त्यसले मुलुकमा उत्पादनको काममा टेवा पु¥याए, नेपाल सुन्दर र विकसित मुलुक हुनेमा शंका छैन । विकासले मुलुकको अर्थतन्त्रबृद्धिमा सहयोग गर्दछ । विकासविना मुलुकको आर्थिकस्तर उकासिनेमा शंका स्वभाविक हो । एउटा संकटले उव्जाएका अनेकौं क्षेत्रको संकटका कारण जनता दिनप्रतिदिन गरिब भइरहेका बेला एउटा संकट टार्दामात्र पनि सवै समस्या हल हुनसक्ने सम्भावनालाई कोइरालाले आत्मसाथ गरेका छन् । कोइरालाको उर्जाप्रेम विभिन्न समस्याको समाधान हुनसक्छ । विद्युतको समस्या भएका कारण मुलुकमा विद्युतिय बस बन्द छन्, पेट्रोलियमको खपत ज्यादा हुँदा संकटको सामना भइरहेको छ । उद्योग, कलकारखाना समयमा नचल्दा नेपाली मजदुर परदेशतिर लागिरहेका छन् । लगानीका लागि मान्छेहरु डराउने गर्दा तरलता पनि जाम भइरहेको स्थिति छ । हरेक घर अँध्यारो हुँदा जनतामा निराशा पैदा भएको छ । यी सवै कुराको अन्त्यका लागि पनि पहिलो पाइला नै उर्जा संकट समाधान नै हुनुपर्छ भन्ने कोइरालाको ठम्याई विल्कुल जायज छ । कोइरालाको उर्जाप्रेम जनताको अपेक्षाको किरण हो, कोइराला सरकारको सफलताको कारण पनि बन्नसक्छ । त्यसकारण उनमा यो उत्साह सदैव जागिरहोस्– उर्जा लगानीमा कोइराला सरकार सफल बन्नुपर्छ ।