छरपस्ट समस्या र नेताहरुको ताण्डव

विनोद ढकाल
राष्ट्रियता र गणतन्त्रका खोक्रो नारा कुनै मञ्चमा केही मिनेट खोकेको शव्दहरुको विरोधाभाष अर्थ दिने गञ्जागोलभित्र मान्छेहरुको पसल थापेर भेटिन्न । जुन काममा हाम्रा अघिल्ला पुस्ता, हामी र आउने पुस्तामा पनि कायम रहने संकेतहरु देखिन थालेका छन् । ६० वर्षदेखि प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र र गणतन्त्रका राजनीतिक ध्वाँसमा बाँच्न बाध्य यो तेस्रो विश्वले विकासका गति कहिले देख्ने हो ? भेडाबाख्रा बजारमा बेचेजस्तो युवा श्रमशक्तिलाई खाडीमा बेचेर तिनको कमिसनबाट चलेको मुलुकमा अचम्मको राष्ट्रियताको नारा घन्किरहेको छ तर राष्ट्रियताको न्युनतम आधार के हो ? भन्नेबारेको चेत आम साधारणमा बुझ्ने बुझाउने पराक्रम बढेको छैन । र, केहीले बुझेर पनि यतैकतै रुमल्लिरहेका छन् । खाडीबाट आफ्नै मित्रले नेपालको राजनीतिक अवस्था सुनेर प्रश्न गर्छन–‘नेपाल कहिले सुध्रिने ? नेपाली कहिले सुध्रिने ?’ उनलाई नेपालबारे चिन्ता छ तर नेपाली भनेर चिनाउन पनि अड मान्न थालिसकेका छन् । जुन मुलुकको नाम उनले बाल्यकालमा सुनेका थिएनन् आज अवसरका लागि त्यहि मुलुकमा बसेर आफ्नै मुलुकबारे समीक्षा गरिरहेका छन् । यस्तो अवस्थाबाट हामी गुज्रिरहेका छौं । आफ्ना कर्महरु गरिरहेका छौं । पानीको धनी मुलुक भनेर हुइयाँ हाक्छौं, पानीकै समस्या छ । जलविद्युतको ठूलो आयोजना सञ्चालनको क्षमता भएको मुलुक भन्छौं, अन्धकारमा बाँच्नुपर्ने बाध्यतालाई झेलीरहेका छौं । कृषि प्रधान मुलुक भनेर गफाडीको भेला गर्छाै, आधारभुत खाद्यान्न अर्कै मुलुकबाट आयात गरिरहेको पीडालाई भुलिरहेका छौं । युवा स्वरोजगारका कार्यक्रमको कुरा गर्छौ, चार लाख युवा विदेसिनेमात्र हैन, अर्थतन्त्र नै उनैले धानेको विवरण पेस गर्छौ । पश्चिमा मुलुकको समाचार पढेर दङ्ग पर्ने हामी, उनीहरुभन्दा अगाडी स्वतन्त्र र विकासको कार्यक्रम बुझेरपनि अर्काले उत्पादन गरेको क्रितिम सामानको उपयोगका लागि मरिहत्ते गरिरहेका छौं । हामी कति पछि छौं ? कहाँ छौं ? कसरी बाँचीरहेका छौं ? कसरी चलिरहेका छौं भन्ने समिक्षा गर्ने वेला भएको छ ।

नासाले मंगलग्रहको विगत, भविष्य र त्यहाँको अस्तित्वबारेमा जानकारी पत्ता लगाउनका लागि पठाएको यन्त्रमानव यसैसातामात्र त्यस ग्रहमा उत्रिएर जानकारी पठाइरहेको छ । तर, बालुवाटार, सिंहदरवार, लाजिम्पाट, बल्खु, सानेपा, निर्मलनिवासले पठाएका यन्त्रमानवभन्दा माथि उठ्न सकेको छैन हाम्रो जीवन । खासगरी भारतले संचालन गर्ने यन्त्रमानवजस्तो भएको छ ध्वाँसको राजनीति । सत्ता सम्हाल्ने प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराइले दिएको अभिव्यक्तिलाई हेर्ने हो भने त राज्य नै अर्कैको रिमोटबाट चलिरहेको यन्त्रमात्र हो । त्यसभित्रका अनेक डिफेक्ट भइरहेका छौं, हामी र हाम्रा अनेक कर्महरु ।

काठमाडौं फेरिपनि अस्तव्यस्त छ । अनेक प्रकारका बन्द र हड्तालको चपेटामा फेरिपनि काठमाडौंवासी प्रताडनाको भागीदार बनीरहेका छन् । यो प्रताडना पुरै मुलुकभित्र क्षयरोगजस्तो बनिसकेको छ केही सातामा । विचार, असहमतिका आवाजहरु राख्ने गुञ्जायस छैनन् । सवैका आफ्ना स्वार्थकेन्द्रित आन्दोलनमा सर्वसाधारण फेरिपनि समस्या झेल्नका लागि तयार हुनुपरेको छ । सरकारको राजीनामाको एउटा पक्षको आन्दोलन, यातायातमा ट्राफिक प्रहरीले गरेको अनावश्यक जरिवानाको विरोधमा अनि ग्याँसको मुल्यबृद्धि र सम्बन्धित विषयमा एकैचोटी सुरु गरिएको भिन्न प्रकारका हड्तालको समस्या जनसाधारणको टाउकोले खेप्नु परेको छ । जुन जनसाधारणले यी सवै पक्षका व्यापारव्यावसाय र राजनीतिलाई आत्मसाथ गरी मुलुक थेगिदिनु परेको छ उनीहरुकै तिव्र स्वार्थको पीडा पनि खेप्नु परेको छ ।

हामी अनिश्चित राजनीतिक अवस्थाबाट गुज्रिरहँदा अधिकारका माग यहि सरकारसँग माग गरिरहेका छौं, जसलाई सरकार मान्न हामी तयार छैनौं । बन्द हड्ताल र फेरिपनि उही प्रकृतिको राजनीतिक रङ्ग छरिएका काममा हामी अभ्यस्त भइरहेका छौं । युवा शक्ति मुलुक निर्माणका लागि सृजनशिल भएर लाग्ने काम छाडेर हामी राजनीतिक दल र तिनका नेताहरुको स्वार्थका लागि सडकमा उत्रिएर नागरिकलाई दुख दिनुले के अर्थ राख्दछ ?

यहाँ दोष अर्काको टाउकोमा थुपारेर आफु चोखो हुने चरित्र स्थापित गराउने दम्भ बढ्न थालेको छ । जनसाधारणको ठाउँमा उभिएर आफैंमाथि समिक्षा नगरी प्रशासन, राज्यलाई दोष दिने र त्यसैबाट अधिकार खोज्नका लागि नागरिकलाई दुख दिने चरित्र हावी भएको छ । बन्दको संस्कृतिलाई बाँच्न पाउने, बोल्ने पाउने र हिँड्न पाउने तथा खान पाउने अधिकारसमेतलाई कुल्चने परम्पराको भ्रष्ट बाटोलाई अँगाल्ने संस्कृतिलाई पछ्याउने चरित्र स्थापित गराउने कोसिस भइरहेको छ । विरोध गर्ने संस्कृति र लोकतन्त्रलाई सम्मान गरेर आवाज सुन्ने परम्परा हामीले विर्सिएका छौं । नागरिकको आवश्यकता एकातिर, देशको तत्कालिन समस्या अर्कातिर र राजनीतिक दलहरुको ध्रुविकरण फरक बाटोबाट देखिन थालेको छ । सडकमा नागरिक सार्वजनिक यातायात, ग्याँस र भ्रष्टाचार शुन्य मुलुकको खोजी गरिरहेको छ । राज्य यी विषयहरुमा तदारुकताकासाथ देखा पर्न सकेको छैन । सत्तामा बसेका र विरोध गर्ने प्रतिपक्षि पार्टीहरु तिव्र राजनीतिक ध्रुविकरणमा लागेका छन् । कोही संघिय लोकतान्त्रिक गठबन्धनको तयारीमा छन् कोही सरकार गिराउ अभियानको गठबन्धनमा । कोही जनजातीहरुको एकल राजय स्थापनाका लागि राजनीतिक दल खोल्ने अभियानमा अनि धेरैचाँही आफ्ना स्वार्थको खोजीका आन्दोलनमा मात्र । मुलुक के हो ? राष्ट्रियताको न्युनतम आधार के हो ? र कसरी मुलुकलाई सुन्दर लोकतान्त्रिक मार्गमा हिँडाउन सकिन्छ भन्ने साझा स्वार्थका संगठन, राजनीतिक दलहरुको मोर्चा र विरोधका पनि तरिकाहरु हामीले अहिलेसम्म देख्न सकेका छैनौं । हामी ढुङ्गामुडा, सडक बन्द, दैनिक उपभोग्य सामग्री हड्ताल र जातिय मुक्तिका लागि आन्दोलनका नाममा गलत बाटोलाई अबलम्बन गरिरहेका छौं ।

अहिले नबुझे कहिले बुझ्ने ? सभ्य राजनीति र विकासको तिव्रताका लागि अहिले नजुटे कहिले जुट्ने ? न्युनतम योग्यता मानवअधिकार, तिनको रक्षा र विश्वमा नेपाली राष्ट्रियता र भ्रष्टशुन्य मुलुक निर्माणका लागि कहिले जुटने ? हामी कसैका कठपुतली, आफ्नै अधिकारका नाममा छेडिएका सीमित व्यक्तिको स्वार्थका कठपुतली बनिरहेका छौं । यो विषयलाई कहिले ‘रियलाइज’ गर्ने ? मुलुकका हर क्षेत्रमा हे¥यो, हर क्षेत्रमा बुझ्यो, हर क्षेत्रमा छि¥यो समस्या छरपस्ट देखिन्छ । कुनै समाधानउन्मुख गतिमा छैन । र, तिनै मुद्दामा भएका आन्दोलनहरु, सहमतिहरुचाँही गैरजिम्मेवार ताण्डवका रुपमा देखिन्छ । यी सवै समस्याहरुको साझा र सरल आन्दोलन तथा समाधानका विषयमा कहिले सोच्ने हो ? राज्य, नागरिक र सम्बन्धित संस्था÷संगठनका तर्फबाट हामी किन सोच्न सकिरहेका छैनौं ? अव नागरिक तहमा नै एउटा साझा छलफलको टड्कारो आवश्यकता देखिएको छ । पहिलो विश्व मंगलग्रहको विगत कोट्याउनका लागि अनुसन्धान र शोधमा विश्वमा तहल्का मच्चाइरहेका बेला हामी आफ्नै अधिकार र इतिहाँस खोज्ने ढर्रामा यतैकतै अल्मलिरहेका छौं ।

-गत सोमबार तरुण साप्ताहिकमा छापिएको नियमित स्तम्भ सरोकारको लेख ।