मनमा कोरिया, आँखामा कोरिया

डी. विनोद
झापा महारानी झोडाका देवेन्द्र कार्कीले लगातार तीनवर्षसम्म कोरियन भाषा सिकेका थिए । सरकारले लिने गरेको इपीएस परिक्षामा तीनै पटक सहभागी भए तर उत्तीर्ण हुन सकेका छैनन् । यद्यपि, उनले कोरियाको सपना त्यागेका छैनन् । भन्छन्,‘कोरियाका लागि निक्कै प्रयास गरिरहेको छु ।’ उनका समकक्षीहरु धेरै कोरियामा नै छन् । उनी कोरिया पुगेर मेहनतसहित पैसा कमाउन चहान्छन् । जसले उनको निम्नमध्यम वर्गीय परिवारको आर्थिक अवस्थामा पनि सुधार होस । अहिले इटहरीमा सुजुकी सो रुममा कार्यरत कार्की थप्छन्–‘यहाँ पनि अवसर छ तर काम गर्ने वातावरण छैन । त्यसकारण मैले कोरियन भाषाको परिक्षा दिएको थिएँ । अहिलेपनि अध्ययन गरिरहेको छु । मौका परे परिक्षा दिनेछु ।’
कार्कीजस्तै भाषा सिकेर कोरिया, इजरायल, जापान, युरोप लगायतका मुलुकमा पैसा कमाउने हजार सपना देख्नेहरु धेरै छन् । नेपाल छाडेर खाडी मुलुक र मेलेशियासँगै कोरिया र इजरायलमा रोजगारीको लाममा लाग्ने थुप्रै युवाहरु छन् । काठमाडौं लगायतका विभिन्न सहरहरुमा खुलेका हिब्रु, कोरियन भाषाका संस्थाहरुमा अहिले उनीहरु भाषा सिकीरहेका छन् । यहाँसम्मकी अहिले केही संस्थाहरुमा अरबी भाषाको पनि अध्ययन गराउने तयारी भइरहेको छ । तर ज्यादातर युवाहरु कोरियन भाषामा आकर्षित भएका छन् । कोरिया पुगेपछि सामानय कामदेखि कृषिका काममा नेपालीलाई खटाउने चर्चाका कारण युवाहरु कोरियाका लागि आकर्षित भएका छन् । कोरियन भाषा सिकिरहेका काठमाडौं पुतलीसडक बस्ने बविन अधिकारी भन्छन्–‘चार पटक भयो इपीएसमा भाग लिएको, पास हुन सकेको छैन । तर, कोरिया नगई नछाड्ने अडानले अहिलेपनि कोरियन भाषा पढिरहेको छु ।’ अधिकारी त कतिपय कुराकानी कोरियन भाषामा गर्नपनि थालेका छन् । भन्छन्–‘कोरियन भाषामा यस पटक उत्तिर्ण भएर जाने लक्ष्य छ । कतिपय साथीहरु हिब्रु भाषापनि सिकीरहेका छन् ।’
कम लगानी र राम्रो आम्दानीको गन्तव्य तथा सरकारले नै श्रम सम्झौता गरेका कारण कोरियाका लागि युवाहरुको संख्या उल्लेख्य हुने गरेको छ ।
कोरियाको स्कान सहरस्थित एक धागो कम्पनीमा कार्यरत दिपक भारती भन्छन्–‘मेहनत ज्यादा गर्नुपरेपनि सरकारले नै सम्झौता गरेका कारण जोखिम ज्यादा हुँदैन । तर, नेपाली सहरमा भन्दा यहाँ ज्यादा नङ्ग्रा खियाउनुपर्दछ ।’ कामकै बोझका कारण कतिपय नेपाली युवाहरुले आत्महत्या गर्नेसम्मका खबरहरुपनि सार्वजनिक भइरहेको छ । तर, मेहनत गर्ने अठोट लिएर कोरियाको तयार गरिरहेका र कोरिया छिरेकाहरुका लागि भने त्यति ठूलो चुनौति होइन । ‘आफ्नो ठाउँमा आम्दानीको गतिलो बाटो नभएपनि वैदेशिक रोजगारीको तयारी स्वभाविक भएको छ । त्यसमध्येपनि राम्रो आम्दानी हुने कोरियामा छिर्नु धेरैको लक्ष्य हुन्छ ।’ भारतीले भने ।
नेपाली सडकमा बरालिएका युवाहरु कोरिया पुगेपछि काममा मात्र अभ्यस्त हुन्छन् । काम गर्नुको महत्वबारे उनीहरुले बुझेका छन् । साताको एकदिन विदालाई मनाउने र अन्य दिन कामको महत्वलाई बुझेर पैसा कमाउने लक्ष्यभन्दा अरुकेही पनि छैन, उनीहरुमा । स्कान सहरकै एक मोटरपार्टस कम्पनीमा कार्यरत सन्तोष वन इन्टरनेट मार्फत भन्छन्–‘यो काम गर्नेहरुको सहर रहेछ । कोरियन हुन वा विदेशी कामदार सवै एकसाथ मेहनत गर्छन् । पैसा पनि रामै्र आम्दानी हुन्छ ।’

सरकारले इपीएस प्रणालीमार्फत कोरियामा नेपाली कामदार पठाउने सम्झौता खुलाएकै वर्षदेखि कोरियाका लागि युवाहरुको संख्या अत्यधिक बढेको छ । प्रत्येक वर्ष कोरियन सरकारले नेपाली युवाहरुको संख्या थप गर्ने र माग गरेभन्दा ज्यादा कादारपनि लग्न थालेपछि युवाहरुको आकर्षण बढेको छ । गतवर्षमात्र १० हजारका लागि खुलाएको परिक्षामा पास भएका १५ हजार नेपाली कामदारलाई कोरिया सरकारले लगेको थियो ।
त्यसो त कोरिया सरकारले सन् २०१३ पछि १० भन्दा कम कामदारलाई रोजगारी दिएका साना तथा मझौला उद्योगले थप विदेशी कामदार ल्याउन पाउने प्रावधान राखेपछि नेपालीको भाग्य अझ बलियो हुने विश्वास पनि गरिएको छ । 
कोरियाका अधिकांश सना उद्योगमा नेपाली, भियतनामी तथा कम्बोडियन कामदारको छनोट बढी हुने गरेको छ । तर यो नियम पुषपछिमात्र लागु हुने बताइएको छ ।
कोरियाको रोजगार तथा श्रम मन्त्रालयले विदेशी कामदारका लागि आवश्यक पर्ने प्रवासी मजदुरको कोटा निर्धारण गर्ने क्रममा यस्तो जानकारी दिएको थियो ।
प्रवासी मजदुर जनशक्ति नीति ब्युरोको गत महिनाको अन्तिम साताको निर्णय अनुसार अनुमति प्रणाली (ईपीएस)मार्फत २०१३ का लागि ६२ हजार प्रवासी मजदुर भित्राउने घोषणा गरिसकेको छ । यसमध्ये १० हजार कोरियामा काम गरेर दक्षता हासिल गरेका पुराना कामदारको श्रमअवधि थपिने जनाइएको थियो भने गएका वर्षका तुलनामा कोरियाले ५ हजार बढी कामदार भित्राउने भएको छ । कोरिया सरकारको मागअनुसार नेपाली युवाशक्तिले आगामी वर्ष आफ्ना कोरिया पुग्ने सपना पुरागर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।


महिलासँगै पुरुषपनि इजरायलतिर

मोरङका अभय कार्की अहिले हिब्रु भाषा सिकिरहेका छन् । कृषिसम्बन्धि काममा सीप भएका कार्की इजरायल जाने मनस्थितिमा छन् । काठमाडौंमा बसेर तीन महिनादेखि हिब्रे भाषाको अध्ययन थालेका कार्की भन्छन्–‘अहिले पुरुषहरुपनि इजरायलमा कामका लागि जान थालेका कारण म पनि तयार हुन लागेको हुँ ।’
कार्कीजस्ता निक्कै युवाहरु अहिले हिब्रु भाषाको अध्ययन गरिरहेका छन् । नेपाली युवायुवतीका लागि इजरायल राम्रो गन्तव्य भएका कारण उनीहरु भाषा सिकेर इजरायलको श्रमस्वीकृति लिने तयारीमा छन् । नुवाकोटका प्रदिप अधिकारी भन्छन्,‘अहिले एक दर्जन साथीहरु एउटा कक्षामा बसीरहेका छौं, इजरायलमा राम्रो आम्दानी हुने भएकाले हामीले यो भाषा सिकीरहेका हौं ।’ नेपाली कामदारका लागि इजरायलमा कम्तिमा ६० हजारदेखि एकलाखसम्म आम्दानी हुने उनीहरुको अनुमान छ । ‘साथीहरुले कमाइरहेका छन्, उनीहरुलाई देखेर नै हामीपनि भाषा सिकीरहेका हौं ।’ अधिकारीले भने,‘मौका आएपछि हामी इजरायलका लागि आवेदन गर्नेछौं ।’
श्रम सम्झौता अनुसार इजरायल सरकारले केयरगिभरका लागि नेपाली महिलाको माग बढाएपछि हिब्रु सिक्ने महिलाहरुको संख्या ह्वात्तै बढेको थियो । काठमाडौं लगायतका ठाउँमा खुलेका भाषा कक्षाहरुमा महिलाहरुको संख्या उल्लेख्य हुने गरेको थियो । तर, अहिले महिलासँगै पुरुषका लागिपनि इजरायल सरकारले श्रम स्वीकृति दिनथालेपछि इजरायल छिर्ने पुरुषहरु बढ्न थालेका छन् । ‘जसरी खाडीमा महिलाको संख्या बढ्न थालेको छ, त्यसरी नै आएका कोटामा पुरुषहरु इजरायल जाने क्रमपनि बढेको छ ।’ वैदेशिक रोजगार विभागका एक अधिकारीले भने,‘तर, पुरुषभन्दा महिलाकै लागि अहिले अवसर ज्यादा छ ।’
इजरायलका आश्रम र घरहरुमा नेपाली महिलाहरु घरेलु कामदारका रुपमा कार्यरत छन् । ०६५ सालयतामात्र श्रम स्वीकृति लिएर झण्डै तीन हजार महिला घरेलु कामदारका लागि इजरायल पुगेका छन् । वैदेशिक रोजगार विभागका अनुसार महिलाको तुलनामा पुरुषको संख्या आधामात्र छ । श्रमस्वीकृतिको तथ्याङ्क अनुसार एक हजार पाँच सय ५७ पुरुष श्रम स्वीकृति लिएर इजरायल छिरेका छन् । विभागका अनुसार आर्थिक वर्ष ०६५÷६६ मा एक हजार दुई सय ५१ पुरुष र दुई हजार एक सय २७ महिला इजरायल पुगेका थिए । ०६६÷६७ मा ८२ पुरुष र दुई सय ३४ महिला पुगेका थिए भने ०६७÷६८ मा एक सय २२ पुरुष र एक सय ५१ म्हिलामात्र रोजगारीका लागि श्रमस्वीकृति सहित इजरायल पुगेका थिए । गत आर्थिक वर्ष ०६८÷०६९ मा एक सय दुई पुूरुष तथा चार सय ७२ महिला इजरायल पुगेका छन् । ‘इजरायलमा कामदारको माग हुने गरेको छ । तर, त्यो निश्चित कोटामा मात्र आउने भएका कारण अन्य मुलुकको तुलनामा कमैमात्र हुने गरेको छ ।’ विभागका अधिकारी भन्छन्,‘खाडी मुलुकको मागजस्तो आउने गरेको छैन तर श्रमस्वीकृतिमा पुगेकाहरुले राम्रोसँग काम गरिरहेका छन् ।’
त्यसो त भारतीय राहदानीको प्रयोगमा दलालहरुले विभिन्न मार्गबाट नेपाली महिलाहरुलाई इजरायल पु¥याउने गरेका तथ्यहरुपनि सार्वजनिक भएका थिए । विभिन्न गिरोहले भारतको सिक्किम, दार्जीलिङग लगायत ठेगानामा राहदानी बनाएर नेपाली कामदार पठाउने गरेका छन् । यसरी अवैधानिक बाटो हुँदै म्यानपावर व्यावसायी र दलालहरुले मोटो रकम लिएर नेपालीलाई इजरायल पठाउने गरेका छन् । त्यसरी काममा गएका निक्कै महिलाहरु अहिलेपनि इजरायलमा कार्यरत रहेका छन् । ‘नेपाली कामदारलाई तालिम विना नै पठाएको भन्दै इजरायल सरकारले कमैमत्र जनशक्ति उठाउने गरेको थियो । अहिले तालिम दिने व्यवस्था भएपछि माग बढाउँछ भन्ने आश्वासन पाएका छौं ।’ वैदेशिक रोजगार विभाग अधिकारी भन्छन्,‘यस विषयमा इजरायल सरकारसँग अनुरोध पनि भइरहेको छ ।’

काममा जानेलाई टिप्स

–केही सीप सिकेर, आफूले गर्ने, गर्न सक्ने र जान्ने कामका वारेमा बुझेरमात्र वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने तयारी गर्नुहोला । पाउने तलवका वारेमा राम्रोसँग जानकारी लिएरमात्र रोजगारीका लागि तयार हुनुपर्दछ ।

–लाग्ने खर्च, प्राप्त हुने आम्दानीकाबारेमा तुलनागरि लाभ हुने काममा मात्र जानु उपयुक्त हुन्छ । अन्यथा विदेशमा दुख पाइन्छ ।
– वैदेशिक रोजगारीका लागि घरपरिवारको सल्लाह पनि आवश्यक हुन्छ । सल्लाहविना गरेको काम सफल नहुने भएकाले परामर्श गरी सहमतिमा मात्र जानुपर्दछ ।
–बैदेशिक रोजगार बिभागवाट श्रम स्वीकृति लिएरमात्र बैदेशिक रोजगारमा जानुपर्दछ । बैदेशिक रोजगारमा जाँदा दुर्घटनामा परी मृत्यू वा अंगभंग हुन सक्दछ । विमा गर्दा कामदारलाई र परिवारलाई आथिर्क सहयोग प्राप्त हुने भएकाले विमा अनिवार्य गर्नुहोला ।
–बैदेशिक रोजगारमा जाँदा विस्वासिलो र भरपर्दो मेनपावर कम्पनी माफर्त जानुपर्छ । व्यवसायिक वा भिजिट (पर्यटक) भिसामा जानु हुदैन । जानी–जानी गलत कागजात बनाई जानु हुँदैन ।
–वैदेशिक रोजगारमा जाँदा शारिरीकरुपमा मात्र तयार भएर हुँदैन । स्वास्थ्यमा समस्या नभएर जानेभन्दापनि सल्लाहअनुसार मानसिक रुपमा तयार भएरमात्र रोजगारीका लागि जानुपर्दछ ।

–बैदेशिक रोजगारमा जानका लागि पैसा बुझाएपछि व्यहोरा खुलाई भरपाई लिनु पर्दछ । कति खर्च लाग्छ राम्ररी बुझनुपर्छ । कुनै एजेन्ट वा कम्पनीले भरपाई दिन आनाकानी गरेमा ठगिकै नियत भएको बुझ्नुपर्छ । तत्काल विभाग वा वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डमा सम्पर्क गरी कानुनी सहयोग लिनुपर्दछ ।
– गैर कानुनी रुपमा भारत वा अन्य मुलुकका विमानस्थलबाट जाने प्रस्ताव मान्नु हुँदैन । स्वदेशी विमानस्थलवाटमात्र जानु पर्दछ । अन्य छिमेकी देशको बाटो गरेर जाँदा बेचिने वा ठगिने खतरा ज्यादा हुन्छ ।
–आफू जाने देशको भौगोलिक स्थिति, हावापानी रहन, सहन, धर्म, कानून, काम गर्ने वातावरण आदि वारेमा सामान्य जानकारी लिनुपर्छ । यसका लागि विभाग वा अन्य सरकारी निकायले दिने तालिम लिनु अनिवार्य हुन्छ ।
–बैदेशिक रोजगारमा जाँदा आवश्यक सवै कागजातहरुको एक एक प्रति आफू र परिवारको साथमा राख्नुपर्छ । ताकी भोली समस्या पर्दा त्यसलाई सहज रुपमा निकाल्न सकियोस ।
–बैदेशिक रोजगारको क्रममा ठगिमा परे बैदेशिक रोजगार बिभागमा उजुरी गर्नुपर्दछ । विदेशमा सम्बन्धित मुलुकमा रहेको नेपाली दुतावासमा उजुरी दिनुपर्दछ ।
–बैदेशिक रोजगार सम्वन्धी कुनै पनि सूचना जानकारीका वारेमा बुझ्नु परेमा बैदेशिक रोजगार बिभाग र बैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन वोर्डको सचिवालयको ठेगानामा सम्पर्क गरी बुझ्न सकिन्छ । त्यस्तै सरकारले निषेध गरेको देशमा रोजगारीका लागि जान हुँदैन । ठगिसहित समस्यामा परिन्छ ।