लिलिपुटहरुको मन्त्रीमण्डल !

विनोद ढकाल
‘यस वर्ष लोडसेडिङ घटाउन कात्तिक १५ पछि साताको दुई दिन सरकारी विदा दिने तयारी भएको छ ।’ मन्त्रीमण्डलको वैठकपछि गजक्क ठाँटिएर निस्किएको मन्त्री भन्छन्,‘त्यसका लागि सरकारले तयारी गरिरहेको छ ।’ सरकारी कार्यालयमा विद्युतको चरम दुरुपयोग हुने गरेको खुलासापनि थियो यो । यस्तै अर्कामन्त्री जुँगा मसार्दै निस्किन्छन् र संवाददाताहरुको माइक नजिकै मुख खोल्छन्–‘सहमति भएपछिमात्र प्रधानमन्त्रीले राजीनामा दिनुहुन्छ, यहि सरकार निरन्तर चलिरहन्छ ।’ आफ्नो जागिर जोगाएको खबर पनि बडो खुसीसाथ सुनाउँछन् ।
यस्तो खास विषय जसले मुलुकको स्वरुप परिवर्तनमा नयाँ कुरा ल्याउने कुनै चर्चा सुनिदैन । ५० लाख युवा मुलुकबाहिर छन् तिनलाई भित्राउनका लागि रोजगारी, भएका युवाहरुलाई नयाँ रोजगारीका लागि काम गरेको सुन्न पाइँदैन । यहाँसम्मकी इतिहाँसको जगेर्ना गर्दै सहिदहरुको सम्मानमा खास कार्यक्रम गर्ने कुनै नयाँ चर्चापनि सुनिदैन । यहि मन्त्रीमण्डल जसले यसै साता गर्नैपर्ने निर्णय गरेन ।
प्रजातान्त्रिक लडाइमा ब्राम्हण भएकै कारण राणा शासकहरुले सजाय दिएका तर नमारिएका राहरि शर्माको विहीबार निधन भयो । उनको निधनसँगै अव राणा शासन र प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको जीवित इतिहाँस सकिएको छ । ६० वर्ष अघिको एउटा नेपाली समाजको राजनीतिक अवस्थिति र योगदानहरुको जीवित चर्चा पनि समाप्त भएको छ ।
प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको अग्रगतिमा लागेको तत्कालिन नेपाल, त्यसले निम्त्याएको शिक्षाको लामो लहर, जनआन्दोलनको चेष्टा, जीउँदो इतिहाँस अव नामेट भयो । हरेक परिवर्तनका पात्रहरुको सक्रियतालाई सम्मान गरिएकै कारण तत्कालिन क्रान्तिकारी प्रजा परिषदमा सरिक शर्माको देहान्त हुनु स्वभाविक थियो तर देहान्तपछि राज्यले गरेको अवमुल्यनलाई स्वभाविक रुपमा लिनै हुँदैन ।
जङ्गबहादुरले सुरु गरेको निरङ्कुश राणा शासनको अन्त्यको इतिहाँस निर्मातामध्येका एक थिए शर्मा । भारत जतिवेला स्वतन्त्रताका लागि भित्रभित्रै आन्दोलनको तयारीमा जुटिरहेको थियो त्यसबखतदेखि नै नेपाली सीमालाई जोगाइराख्ने हिम्मत जङ्गबहादुरले गरेका थिए । लिखित इतिहाँसकाअनुसार इष्ट इन्डीया कम्पनीले नेपाललाई प्रलोभन देखाउने प्रयत्नहरु गरेकै हो । तर, बेलायत दुतावास खुलीसकेको नेपालमा राजदुतलाई बोलाएरैपनि जङ्गबहादुरले आफ्नो मुलुकका बारेमा पाठ पढाएरै पठाएका थिए । यद्यपि, उनले आन्तरिक प्रजातन्त्रलाई भने बन्धक बनाएका थिए । यो शिलशिलालाई सत्ता सञ्चालनको एक सय चार वर्षको इतिहाँस कायम भयो । त्यो इतिहाँस मेटाएर मुलुकमा प्रजातन्त्रको सास फेराउन योगदान गर्ने दशरथ चन्द, धर्मभक्त माथेमा, गंगालाल श्रेष्ठ, सुक्रराज शास्त्री, टंकप्रसाद आचार्यसँगै शर्माको पनि उत्तिकै योगदान थियो । त्यहि योगदान नै उनको राष्ट्रियसम्मानको कदका लागि निक्कै उचाइमा थियो । जुन नयाँ अजङ्गबहादुरको सरकारले ध्यान दिन सकेन ।
सत्तापाएपछि को जङ्गबहादुर र को अजङ्गबहादुर ? जङ्गबहादुरको गतिलो इतिहाँसलाई नामेट बनाएर उनले गरेका केही हिंसात्मक इतिहाँसलाई विम्व बनाएर नेपाली समाजको पुस्तालाई विरोधाभाष शिक्षा दिने तथाकथित लोकतन्त्रवादीहरु, लोकतन्त्रलाई समाप्त गरी संघियता र स्वतन्त्रताका नाममा सत्तालाई पेवा ठान्ने कथित गणतन्त्रवादी र मधेसीहरुबीच कसरी भिन्नता पहिल्याउने ? यो बहस एकातिर छ । तर, यसबीचमा योगदानलाईमात्र सम्झिने प्रयत्न गर्दामात्र पनि जनतामा आशाका केही दियो बल्नेथिए । तर, अव यहि सरकारलाई मान्नैपर्ने कुनैपनि गुञ्जायस बाँकी रहेन । यद्यपि, राजनीतिक नालायकीयात्र यहि क्रममा चलिरहेकै छ ।
बाबुराम सरकार वैचारिक, नैतिक र सामाजिक रुपमा पनि लिलिपुटहरुकोमात्र मन्त्रीमण्डल बन्यो । यीनिहरुको कद यतिसम्म सानो देखियो कि प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र र गणतन्त्रको सम्मान गर्ने उचाई यीनको हैसियतभन्दा निक्कै माथि छ । यीनको व्यवाहारले युद्धको हुंकार र हल्लाले जन्माएको राजनीतिक कुसंस्कारमा हुर्किएका विचारशुन्य, विवेकशुन्य मानिसहरुको झुण्ड सरकारमा रहेको पुष्टि हुन्छ । अनि, विपक्षी भनेर दावी गर्ने कांग्रेस, एमालेपनि त्यहि संस्कारका पछ्यौटेका रुपमा देखा परे ।
देशले प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको जीउँदो इतिहाँसलाई गुमाइरहँदा देशका प्रधानमन्त्री पशुपतितिर गएनन्, भारतपरस्त नेतालाई भेट्नका लागि पुगिरहेका थिए । अनि, उनको मन्त्रीमण्डलमा सामेल राजकिशोर यादव भन्दैथिए–‘शर्माको निधनबारे थाहै भएन ।’ कति लाचार छ सरकार, कति गैरजिम्मेवार छ ? अर्का मन्त्री पोष्टबहादुर बोगटी भन्दैथिए–‘परिवारसँग छलफल गरेर शर्मालाई कस्तो सम्मानदिने भन्नेबारे निर्णय हुनेछ ।’ यस्ता विचारकागरिवहरु मन्त्रीमण्डलमा छन्, अनि त्यहि सरकारले हामीमाथि शासन गरिरहेको छ । अर्को अजङ्गबहादुर तरिकाले । न उसँग राष्ट्रियताको कुनै चिन्ता छ, न नैतिकताको चिन्ता न त जनताको अपेक्षा पुरा गर्ने अभिभाराको दायित्वबोध ।
यहाँ खास सहिदहरुको अवमुल्यन भइरहेको छ । सहिदप्रतिको सम्मानलाई आत्मा छुनेगरि व्याख्या गर्ने सरकारको अभाव खड्कीएको छ । सहि अर्थमा सहिदहरु वेवारिशे बनाइएका छन्, अनि मन्त्रीपरिषद अपराधीको मुद्दाफिर्ता गर्ने, कायम विभिन्न अस्पतालहरुका नाम फेर्ने, सहर, राजमार्ग र सडकका नाम फेर्ने असम्बन्धित विषयमा निर्णय गरिरहन्छ ।
चेतनाको स्तर सवैको समान हुनुपर्ने आवाज उठाएर सँधैका लागि आफ्नो आवाज गुमाउनका लागि जीवनलाई तिलाञ्जली दिन लागि परे, उनको आज अवमुल्यन भइरहेको छ । जसले जनहितका लागि निरङकुश साशनको पदलाई होइन मृत्युलाई स्वीकार गरे । उनीहरुको मृत्युलाई निक्कै सस्तो बनायो, यो मन्त्रीमण्डलले ।
यहि मन्त्रीमण्डलले सहिदगेटबाट राजा त्रिभुवनको शालिक हटाउने निर्णय पनि गरेको थियो । जसको चर्को विरोध भएपछि निर्णय कार्यान्वयन हुन सकेन । यस्ता इतिहाँसहरुलाई मेटाउने काममा सरकारका सुरुआती दिनहरुबाटै सक्रियता देखिएकै हो । । इतिहाँस कमजोर बनाएर वर्तमानलाई तहसनहस बनाउने अपरिपक्वताको उदाहरणका निम्ति चर्चालायक धेरै काम यहि मन्त्रीमण्डलले गरेको छ । नेपाली गाउँघरमा सुनिने÷देखिने गरेको साढेको कथा बनाउने नियतमा रहेर अहिले यी भिन्न प्रकारका निर्णयहरु भइरहेको छ । साढेले कसैलाई पनि आक्रमण गर्न पाएन भने भित्तामा सिँगौरी खेल्छ । अहिले सरकारले त्यसै गरिरहेको छ ।
यसर्थ, सरकारलाई जनताले स्वीकार गर्नसक्ने, सम्मान गर्नसक्नेगरि सञ्चालन हुँदामात्र भावी राजनीतिका लागि पनि सहज बाटो बनाउने कर्ममा एमाओवादी र मधेसी लाग्न सकुन् ।