डी. विनोद
एक महिना अघिदेखि यातायातमा दशैं लागिसकेको छ । सवैका रुट र दिनहरु तय भइसकेका छन् । रमाइला, उरन्ठ्याउला संवादमात्र हैन लामो यात्रा काट्नका लागि दशैंसम्बन्धित गीतहरु पनि तयार भइसकेका रहेछन् । गएको वर्ष दशैंको उन्माद हाँसोलाई परिवारसँग विताएका गोरखाका जीवन विश्वकर्माले यसपाली पूर्वमा आफ्नो दशैं वित्ने अड्कल काटेका छन् । उनी काठमाडौंदेखि झापासम्म चल्ने रात्रीबसका चालक हुन् । भन्छन्,‘खै कहाँ वित्ने हो दशैं, नवमीको दिन पालो पर्लाजस्तो छ झापातिर नै यसपाली रमाइलो गर्नुपर्ला ।’ दशैंका नवरात्रीहरु स्टेरिङ् घुमाएरै विताउने गरेका छन् उनले । गत वर्ष बाहेकका अघिल्ला वर्षहरु र यसवर्षपनि उनी नागबेली बाटोमा स्टेरिङ् घुमाएर सर्वसाधारणलाई गन्तव्यमा पु¥याउने कर्तव्यमा जुट्नेछन् । ‘अहिलेदेखि नै यात्रुको यस्तो चाप छ, हरेक दिन विराएर पालो आउँछ यसपाली दशमीको दिनपनि पालो आउलाजस्तो छ ।’
राजधानीबाट बाहिरीने र राजधानी भित्रिने सवारी साधनका चालक र सहचालकहरुको दशैं यात्रुसँगको संवादमा सीमित रहने गरेको छ । ‘सेवामुलक काम नै हो, हामी एकआपसमा रमाइलो गरेर दशैंलाई मनाउने गर्दछौं, मौका मिले घर पुगिन्छ, नमिले आपसमा खुसी बाँडेर दशैं मनाइन्छ ।’ विराटनगरका लागि सवारी चलाइरहेका विक्रम राई भन्छन्,‘मौका मिले दशमीको दिन घरमा टिका थापी आशिर्वाद लिएर फेरि यात्रुको सेवामा नै फर्किनुपर्ने चटारो हुन्छ ।’
यातायात मजदुर, व्यावसायीको आम्दानीको वेलापनि चाडवाड भएका कारण उनीहरुले यस्ता अवसरमा आफ्नो प्रायः समय सवारीसाधनमा नै दिने गरेका छन् । बाइरोडको बाटोमा मोटर गुडाउँदै होस वा धादिङ्को उकालोमा स्टेरिङ घुमाउँदै सवै सकस भुलेर दशैंका गीतमा झुम्मिएर उनीहरुको नवरात्री कट्ने गरेको छ । ‘अष्ठमी कहाँ हुन्छ, नवमी कहाँ पुगिन्छ भन्ने त ठेगान हुँदैन । तर, दशमीका दिन घर पुग्ने चटारो हुन्छ पुग्न नसके आफुभन्दा ठूला गुरुजी, साहुजीको हातको टिका थापेर पनि दशैं मनाइन्छ ।’ राइले आफ्नो सहयोगी सहचालकतिर इङ्गीत गर्दै भने,‘कान्छा र मेरो दशैं एकै ठाउँमा होलाजस्तो छ ।’
एकातिर बाध्यताले दशैंमा घर पुग्न नसक्नेहरुको कथा छ अर्कातिर दशैंमा सवारी नै नचलाएर दशैं मनाउनेहरुको पनि जमात छ । राजधानीबाट छुट्ने अरनिको यातायातदेखि राजधानीमामात्र चल्ने सवारीसाधनमा कार्यरतहरुले नवरात्रीका दुई दिन सवारी चलाउँदैनन् । तर, आवश्यक परेको खण्ड रिजर्भमा जाँदा दशैं कहाँ मनाइन्छ टुंगो हुँदैन । अरनिको यातायातमा कार्यरत टपेन्द्र वीसी भन्छन्,‘नवमीको दिन सवारी चल्दैन, दशमीको दिन टिका लगाएपछि घुइक्याँउने गरेका छौं ।’
अन्य समयमा भन्दा दशैंको मौकामा अझ धेरै चालक तथा सहचालकहरुले दशैं घरमा मनाउन पाउँदैनन् । राजधानीमा थपिने सवारीसाधन, यहाँ चल्ने भाडाका सवारीसाधनका चालकहरुसमेत व्यस्त रहनेहुँदा बसाइको टुंगो पनि हुँदैन । ट्याक्सी चालकहरुलाई पनि भ्याइनभ्याई हुन्छ । ट्याक्सी चालक दिलिप घर्ती भन्छन्–‘यसपाली घर नजाने भएको छु । राजधानीमा सार्वजनिक सवारीसाधन चल्दैनन् त्यसबेला हाम्रो माग बढ्छ । पैसा कमाउने बेला भएकाले मैले ट्याक्सी चलाएरै दशैं विताउने योजना बनाएको छु ।’ यसपटक उनले टिका थाप्न नहुने भएपछि दशैंलाई आम्दानीको बाटोका रुपमा विताउने तयारी गरेका छन् । थप्छन्,‘टिका थाप्न पनि हुँदैन, त्यसैले अर्को साल मनाउनेगरी यसपटक घर नगएको हुँ ।’ घर्तीले गत दशैं बाग्लुङ्स्थित घरमा मनाएका थिए ।
यात्रुको सेवा, मालिकको आग्रह र आफ्नो कर्तव्यका लागि ‘गुरुजी’हरुले व्यक्तिगत चाहनालाई विर्सने गरेका छन् । धेरै घरजान नपाउँदा भावुक छन् तर सेवा गर्न पाउँदा र व्यावसायीक आम्दानी हुँदा चित्त बुझाउन बाध्य पनि छन् ।
खोई त टिकेट?
दशैं सुरु हुनु एक महिना अगावै यातायात व्यावसायीहरुले टिकट बुकिङ्ग खुला गर्छन् । व्यावसायीले सर्वसाधारणको सजिलोका लागि टिकट बुकिङ्ग खुला गरेपनि खुलेकै दिनदेखि सवारीसाधनहरुमा टिकट नभएको जानकारीले सर्वसाधारण हैरान हुन्छन् । विराटनगरका लागि टिकट खरिद गर्न बोधराज आचार्य खुलेकै दिन बसपार्क पुगेका थिए । तर, अहिलेसम्मपनि उनले टिकट पाएका छैनन् । भन्छन्,‘यसवेला त टिकट किन्नका लागि पनि ठूलै मान्छेको सोर्स लगाउनुपर्ने रहेछ । मैले अहिलेसम्मपनि पाएको छैन ।’
टिकटको सहजताका लागि महानगरीय ट्राफिक प्रहरीले नागरिक साहयता कक्ष पनि सञ्चालन गरेको छ । तर, वसपार्कमा राखिएका त्यस्ता कक्षबाट पनि टिकट खरिदका लागि सर्वसाधारणलाई सहजता नभएको गुनासो गर्छन्, अरविन्द सुवेदी । सुवेदीले नेपालगञ्जका लागि नयाँवसपार्कमा टिकट बुकिङ्ग गर्न धाएको एक साता भयो तर पाएका छैनन् । ‘नेपालगञ्ज जाने सवै सवारी साधनमा टिकट छैनन् अव कसरी जाने हो तनावमा छु ।’ उनले भने,‘प्रहरीले पनि सहयोग गरेको छैन, यातायात व्यावसायी र मजदुरले त झनै सहयोग गर्दैनन् ।’ उनी टिकट बुकिङ खुला गर्ने चलनसँग नै दिक्क छन् । भन्छन्,‘यो चलनका कारण नै टिकटमा असहजता भएको हो ।’
दशैंमा टिकटको ट्राफिक देखाउँदै बसपार्क लगायतका क्षेत्रमा सक्रिय भएका दलालहरुले बढि रकम लिएर टिकट विक्रि गर्नेगरेका छन् । यातायात व्यावसायीसँग रहेको पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार राजधानी बाहिरका लागि मात्र एक लाख ५० हजारभन्दा बढि टिकट विक्रि भइसकेको छ । तर, यातायातका साधनको संख्याको तुलनामा यो टिकट पर्याप्त होइन । कम्तिमा १० लाख मानिसहरुले टिकट बुकिङ गराउँदामात्र थपिएका भनिएका सवारीसाधनको आवश्यक पर्दछ । यद्यपि, बसपार्क लगायतका क्षेत्रमा एक हजार रुपियाँ पर्ने टिकटको दुई हजारभन्दा बढिसम्म लिएर बेच्ने गरेको सर्वसाधारणको आरोप छ । ‘मलाई झापाको एक्काइस सय रुपियाँ दिजए टिकट मिलाउने एकजना दलालले आश्वासन दिए । तर, मैले टिकट लिइन ।’ विक्रम कार्कीले भने,‘यो त ज्यादै हो नी प्रहरीकहाँ उजुरी गर्दापनि त्यतिधेरै चासो हुँदैन ।’ कार्कीका अनुसार साहयता डेस्कका प्रहरीलाई समेत दलालहरुले प्रभावमा राखेका छन् ।
नेपाल स्वतन्त्र यातायात मजदुर युनियनका सचिव भिम राइ ज्वालाका अनुसार सवारीसाधनमा दशैंका समयमा आफ्नो कुनै सीप नचल्ने बताउँछन् । काठमाडौंबाट छुट्ने सवारीसाधनमा हुने यात्रु चाप, व्यावसायी र मजदुरहरुको कार्यकलापबारे आफु जानकार हुन नसकेको उनले बताए । भने,‘यसवेला सवै वर्ष टिकटको अभाव हुने गरेको छ । तर, जसरी पनि यात्रुहरु जाने गरेका छन् ।’
इातायात मजदुर र व्यावसायीले टिकट बुकिङ भएको बाहनामा महँगो भाडा लिएर सवारी रिजर्भ गर्न लगाउने तथा कालोबजारीमा टिकट बेच्ने समेत गर्छन् । ‘चलनचल्तीको भाडाभन्दा अलि ज्यादा रकम लिने प्रवित्तिपनि बढेको छ । अन्य समयमा भएको कन्सेसनलाई पनि दशैंको बेला उठाउने गरेका छन् ।’ राइले भने,‘यसबारेमा लामो दुरीका यातायातका साधनहरुको मनोपोली नै हुने गरेको छ ।’
एक महिना अघिदेखि यातायातमा दशैं लागिसकेको छ । सवैका रुट र दिनहरु तय भइसकेका छन् । रमाइला, उरन्ठ्याउला संवादमात्र हैन लामो यात्रा काट्नका लागि दशैंसम्बन्धित गीतहरु पनि तयार भइसकेका रहेछन् । गएको वर्ष दशैंको उन्माद हाँसोलाई परिवारसँग विताएका गोरखाका जीवन विश्वकर्माले यसपाली पूर्वमा आफ्नो दशैं वित्ने अड्कल काटेका छन् । उनी काठमाडौंदेखि झापासम्म चल्ने रात्रीबसका चालक हुन् । भन्छन्,‘खै कहाँ वित्ने हो दशैं, नवमीको दिन पालो पर्लाजस्तो छ झापातिर नै यसपाली रमाइलो गर्नुपर्ला ।’ दशैंका नवरात्रीहरु स्टेरिङ् घुमाएरै विताउने गरेका छन् उनले । गत वर्ष बाहेकका अघिल्ला वर्षहरु र यसवर्षपनि उनी नागबेली बाटोमा स्टेरिङ् घुमाएर सर्वसाधारणलाई गन्तव्यमा पु¥याउने कर्तव्यमा जुट्नेछन् । ‘अहिलेदेखि नै यात्रुको यस्तो चाप छ, हरेक दिन विराएर पालो आउँछ यसपाली दशमीको दिनपनि पालो आउलाजस्तो छ ।’
राजधानीबाट बाहिरीने र राजधानी भित्रिने सवारी साधनका चालक र सहचालकहरुको दशैं यात्रुसँगको संवादमा सीमित रहने गरेको छ । ‘सेवामुलक काम नै हो, हामी एकआपसमा रमाइलो गरेर दशैंलाई मनाउने गर्दछौं, मौका मिले घर पुगिन्छ, नमिले आपसमा खुसी बाँडेर दशैं मनाइन्छ ।’ विराटनगरका लागि सवारी चलाइरहेका विक्रम राई भन्छन्,‘मौका मिले दशमीको दिन घरमा टिका थापी आशिर्वाद लिएर फेरि यात्रुको सेवामा नै फर्किनुपर्ने चटारो हुन्छ ।’
यातायात मजदुर, व्यावसायीको आम्दानीको वेलापनि चाडवाड भएका कारण उनीहरुले यस्ता अवसरमा आफ्नो प्रायः समय सवारीसाधनमा नै दिने गरेका छन् । बाइरोडको बाटोमा मोटर गुडाउँदै होस वा धादिङ्को उकालोमा स्टेरिङ घुमाउँदै सवै सकस भुलेर दशैंका गीतमा झुम्मिएर उनीहरुको नवरात्री कट्ने गरेको छ । ‘अष्ठमी कहाँ हुन्छ, नवमी कहाँ पुगिन्छ भन्ने त ठेगान हुँदैन । तर, दशमीका दिन घर पुग्ने चटारो हुन्छ पुग्न नसके आफुभन्दा ठूला गुरुजी, साहुजीको हातको टिका थापेर पनि दशैं मनाइन्छ ।’ राइले आफ्नो सहयोगी सहचालकतिर इङ्गीत गर्दै भने,‘कान्छा र मेरो दशैं एकै ठाउँमा होलाजस्तो छ ।’
एकातिर बाध्यताले दशैंमा घर पुग्न नसक्नेहरुको कथा छ अर्कातिर दशैंमा सवारी नै नचलाएर दशैं मनाउनेहरुको पनि जमात छ । राजधानीबाट छुट्ने अरनिको यातायातदेखि राजधानीमामात्र चल्ने सवारीसाधनमा कार्यरतहरुले नवरात्रीका दुई दिन सवारी चलाउँदैनन् । तर, आवश्यक परेको खण्ड रिजर्भमा जाँदा दशैं कहाँ मनाइन्छ टुंगो हुँदैन । अरनिको यातायातमा कार्यरत टपेन्द्र वीसी भन्छन्,‘नवमीको दिन सवारी चल्दैन, दशमीको दिन टिका लगाएपछि घुइक्याँउने गरेका छौं ।’
अन्य समयमा भन्दा दशैंको मौकामा अझ धेरै चालक तथा सहचालकहरुले दशैं घरमा मनाउन पाउँदैनन् । राजधानीमा थपिने सवारीसाधन, यहाँ चल्ने भाडाका सवारीसाधनका चालकहरुसमेत व्यस्त रहनेहुँदा बसाइको टुंगो पनि हुँदैन । ट्याक्सी चालकहरुलाई पनि भ्याइनभ्याई हुन्छ । ट्याक्सी चालक दिलिप घर्ती भन्छन्–‘यसपाली घर नजाने भएको छु । राजधानीमा सार्वजनिक सवारीसाधन चल्दैनन् त्यसबेला हाम्रो माग बढ्छ । पैसा कमाउने बेला भएकाले मैले ट्याक्सी चलाएरै दशैं विताउने योजना बनाएको छु ।’ यसपटक उनले टिका थाप्न नहुने भएपछि दशैंलाई आम्दानीको बाटोका रुपमा विताउने तयारी गरेका छन् । थप्छन्,‘टिका थाप्न पनि हुँदैन, त्यसैले अर्को साल मनाउनेगरी यसपटक घर नगएको हुँ ।’ घर्तीले गत दशैं बाग्लुङ्स्थित घरमा मनाएका थिए ।
यात्रुको सेवा, मालिकको आग्रह र आफ्नो कर्तव्यका लागि ‘गुरुजी’हरुले व्यक्तिगत चाहनालाई विर्सने गरेका छन् । धेरै घरजान नपाउँदा भावुक छन् तर सेवा गर्न पाउँदा र व्यावसायीक आम्दानी हुँदा चित्त बुझाउन बाध्य पनि छन् ।
खोई त टिकेट?
दशैं सुरु हुनु एक महिना अगावै यातायात व्यावसायीहरुले टिकट बुकिङ्ग खुला गर्छन् । व्यावसायीले सर्वसाधारणको सजिलोका लागि टिकट बुकिङ्ग खुला गरेपनि खुलेकै दिनदेखि सवारीसाधनहरुमा टिकट नभएको जानकारीले सर्वसाधारण हैरान हुन्छन् । विराटनगरका लागि टिकट खरिद गर्न बोधराज आचार्य खुलेकै दिन बसपार्क पुगेका थिए । तर, अहिलेसम्मपनि उनले टिकट पाएका छैनन् । भन्छन्,‘यसवेला त टिकट किन्नका लागि पनि ठूलै मान्छेको सोर्स लगाउनुपर्ने रहेछ । मैले अहिलेसम्मपनि पाएको छैन ।’
टिकटको सहजताका लागि महानगरीय ट्राफिक प्रहरीले नागरिक साहयता कक्ष पनि सञ्चालन गरेको छ । तर, वसपार्कमा राखिएका त्यस्ता कक्षबाट पनि टिकट खरिदका लागि सर्वसाधारणलाई सहजता नभएको गुनासो गर्छन्, अरविन्द सुवेदी । सुवेदीले नेपालगञ्जका लागि नयाँवसपार्कमा टिकट बुकिङ्ग गर्न धाएको एक साता भयो तर पाएका छैनन् । ‘नेपालगञ्ज जाने सवै सवारी साधनमा टिकट छैनन् अव कसरी जाने हो तनावमा छु ।’ उनले भने,‘प्रहरीले पनि सहयोग गरेको छैन, यातायात व्यावसायी र मजदुरले त झनै सहयोग गर्दैनन् ।’ उनी टिकट बुकिङ खुला गर्ने चलनसँग नै दिक्क छन् । भन्छन्,‘यो चलनका कारण नै टिकटमा असहजता भएको हो ।’
दशैंमा टिकटको ट्राफिक देखाउँदै बसपार्क लगायतका क्षेत्रमा सक्रिय भएका दलालहरुले बढि रकम लिएर टिकट विक्रि गर्नेगरेका छन् । यातायात व्यावसायीसँग रहेको पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार राजधानी बाहिरका लागि मात्र एक लाख ५० हजारभन्दा बढि टिकट विक्रि भइसकेको छ । तर, यातायातका साधनको संख्याको तुलनामा यो टिकट पर्याप्त होइन । कम्तिमा १० लाख मानिसहरुले टिकट बुकिङ गराउँदामात्र थपिएका भनिएका सवारीसाधनको आवश्यक पर्दछ । यद्यपि, बसपार्क लगायतका क्षेत्रमा एक हजार रुपियाँ पर्ने टिकटको दुई हजारभन्दा बढिसम्म लिएर बेच्ने गरेको सर्वसाधारणको आरोप छ । ‘मलाई झापाको एक्काइस सय रुपियाँ दिजए टिकट मिलाउने एकजना दलालले आश्वासन दिए । तर, मैले टिकट लिइन ।’ विक्रम कार्कीले भने,‘यो त ज्यादै हो नी प्रहरीकहाँ उजुरी गर्दापनि त्यतिधेरै चासो हुँदैन ।’ कार्कीका अनुसार साहयता डेस्कका प्रहरीलाई समेत दलालहरुले प्रभावमा राखेका छन् ।
नेपाल स्वतन्त्र यातायात मजदुर युनियनका सचिव भिम राइ ज्वालाका अनुसार सवारीसाधनमा दशैंका समयमा आफ्नो कुनै सीप नचल्ने बताउँछन् । काठमाडौंबाट छुट्ने सवारीसाधनमा हुने यात्रु चाप, व्यावसायी र मजदुरहरुको कार्यकलापबारे आफु जानकार हुन नसकेको उनले बताए । भने,‘यसवेला सवै वर्ष टिकटको अभाव हुने गरेको छ । तर, जसरी पनि यात्रुहरु जाने गरेका छन् ।’
इातायात मजदुर र व्यावसायीले टिकट बुकिङ भएको बाहनामा महँगो भाडा लिएर सवारी रिजर्भ गर्न लगाउने तथा कालोबजारीमा टिकट बेच्ने समेत गर्छन् । ‘चलनचल्तीको भाडाभन्दा अलि ज्यादा रकम लिने प्रवित्तिपनि बढेको छ । अन्य समयमा भएको कन्सेसनलाई पनि दशैंको बेला उठाउने गरेका छन् ।’ राइले भने,‘यसबारेमा लामो दुरीका यातायातका साधनहरुको मनोपोली नै हुने गरेको छ ।’
No comments:
Post a Comment