महिलाको गन्तव्य कुवेत

डी. विनोद

धादिङकी कान्छी तामाङ वैदेशिक रोजगारीमा कुवेत जाने तयारीमा छन् । घरेलु कामदारका लागि उनी कुवेत जान लागेकी हुन् । कुवेतका घरमा कस्तो काम गर्नुपर्छ भन्ने उनलाई सामान्य जानकारी पनि थिएन । अहिले उनी घरमा गर्नुपर्ने कामबारे जान्ने भएकी छन् । केही सातामा उनी कुवेत पुग्नेछिन् । भन्छिन्,‘अहिले तालिम लिइरहेकी छु । सिकेपछि विदेशमा पुगेर त्यहाँको घरको काम गर्न सहज हुनेछ ।’
काभ्रेकी समिर्ला दमाई पनि कुवेत जाने तयारीमा छिन् । हाउसमेडकै लागि उनले जाने तयारी गरेकी हुन् । उनको श्रमस्वीकृति आएको छ । अहिले उनी कुवेतमा कसरी काम गर्ने भन्नेबारेमा हाउसमेडको तालिम लिइरहेकी छिन् । ‘कुवेतमा राम्रो पैसा आम्दानी हुने र महिलाको श्रम गन्तवय भएका कारण पनि म जान लागेकी हुँ ।’ उनले भनिन्,‘नेपालमा रोजगारीको समस्या भएपछि नै वैदेशिक रोजगारीका लागि कुवेतलाई गन्तव्य बनाएकी छु ।’
पुरुषजस्तै महिलाहरुका लागि खाडी मुलुकमा वैदेशिक रोजगारीका लागि खुला गरिएको छ । अधिकांश महिलाहरु हाउसमेडको नोकरीका लागि खाडी मुलुक जाने क्रम चलिरहेको छ । कुवेतमा नेपाली दुतावास खोलेर वैधानिक रुपमा श्रमका लागि जान पाइने भएपछि हाउसमेडमा जानेको पहिलो गन्तव्य कुवेत हुन थालेको छ । वैदेशिक रोजगार विभागसँग हाउसमेडको तालिम दिने स्वीकृति पाएका १६ वटा विभिन्न संस्थामा तालिम लिइरहेका अधिकांश कुवेत जाने तयारीमा छन् । केही संयुक्त अरव इमिरेट्स र केही साउदी अरव जानेपनि छन् । ‘अन्य मुलुकभन्दा कुवेतमा राम्रो भएका कारण महिलाहरुको आकर्षण बढेको हो ।’ वैदेशिक रोजगार विभागका एक अधिकारी भन्छन्,‘अन्य मुलुकको तुलनामा हाउसमेडका लागि कुवेतबाट नै ज्यादा महिला कामदार माग हुन थालेको छ ।’
हाउसमेडकै लागि कुवेत गन्तव्य बनाएर जाने दिन कुरेर बसेकी काभ्रेकै मिरा दमाई पनि तालिम लिइरहेकी छन् । कोठा मिलाउने, सफा गर्ने, दैनिक बोलीचालीका सामान्य भाषादेखि भान्छामा प्रयोग हुने सामानहरु चलाउने तरिकाबारे उनीहरु सिकीरहेका छन् । भन्छिन्,‘कुवेतमा पुगेपछि कसरी हामीले घरभित्र काम गर्नेबारेको तालिम पाइरहेका छौं ।’

‘अन्य मुलुक भन्दा कुवेतमा राम्रो तलव र हाउसमेडको मागपनि ज्यादा भएका कारण महिलाहरुको आकर्षण बढेको छ ।’ तालिम सञ्चालन गर्ने आरएम इन्टरनेशनल ट्रेनिङ सेन्टरका सञ्चालक रविन्द्र आचार्यले भने,‘युएई र साउदीका पनि केही महिला छन्, तर कुवेतजति ज्यादा छैनन् ।’ उनका अनुसार महिलाहरु पहिलेको तुलनामा अहिले केही कम छन् । तर, ‘गन्तव्य कुवेत’ बनाएर आउने ज्यादा छन् । ‘श्रम खुला नहुँदा अवैधानिक रुपमा पनि महिलाहरुको ज्यादा संख्या कुवेतमै थियो । आममाफी गरी कुवेत सरकारले श्रमस्वीकृतिबाट नेपाली कामदार मगाउन थालेपछि महिलाहरु नै बढि जाने गरेका छन् ।’ आचार्यले भने,‘उनीहरुलाई कसरी काम गर्नेभन्नेबारेको सरकारी नियम र सीमा अनुसारको तालिम र जानकारी हामीले दिइरहेका छौं ।’
हाउसमेडका लागि वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाहरुको सुरक्षाका लागि सरकारले एक कार्यविधि पनि बनाएको छ । जसका बारेमा पनि विभिन्न मुलुकमा हाउसमेडमा जाने तयारीमा रहेका महिलाहरुलाई जानकारी गराइन्छ । ‘सीमात्र होइन, नेपाल सरकारले तयार गरेको कार्यविधिको जानकारी, त्यसअनुसारको व्यवस्थाबारेपनि विभिन्न मुलुकमा रोजगारीका लागि जान लागेका महिलाहरुलाई जानकारी गराउँछौं ।’ आचार्यले भने,‘सुरक्षित वासस्थान, वेग्लै आवाश तथा शौचालयको व्यवस्था लगायत तलवी कुराहरु पनि पर्छन् ।’

तीस वर्षे हदले समस्या
गत साउन २२ गते मन्त्रीपरिषदले वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाहरुको उमेरसीमा तोकेपछि वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाहरुको संख्या कम हुन थालेको छ भने तालिम केन्द्रहरु पनि समस्यामा पर्न थालेका छन् । वैदेशिक रोजगार विभागले आधिकारिक तालिम केन्द्रका रुपमा सुचीकृत गरेपनि उनीहरु कामविहीन बनेका छन् । ली ट्रेड स्कुल प्रालिका सिनामंगलमा यस वर्ष अहिलेसम्म एकजना महिलाहरु पनि तालिमका लागि पुगेका छैनन् । केही सातापछि तालिम सञ्चालन हुने सम्भाव्यता भएपनि हालसम्म महिलाहरु आउन नसकेको सञ्चालक मोृहन रिमालले बताए । ‘सरकारले वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाहरुको उमेरसीमा तोकेपछि तालिममा आउने महिलाहरुको संख्या कम भएको महसुस गरेका छौं,’ रिमाल भन्छन्,‘सातापछि केही महिलाहरु आउनसक्ने सम्भावना रहेपनि अघिल्ला वर्षको तुलनामा निक्कै कमी भएको उनको भनाई छ ।’
महिलाहरु श्रम तथा यौन शोषण्मा परेको भन्दै साउन २२ को मन्त्रीपरिषद वैठकले वैदेशिक रोजगारीमा जानका लागि कम्तिमा तीस वर्ष उमेर पुगेको हुनुपर्ने निर्णय गरेको थियो । सरकारले साउदी अरब, कुवेत, संयुक्त अरव इमिरेट्समा काम गर्न जाने महिलाको संख्या कम्तिमा ३० वर्ष पुग्नुपर्ने निर्णय गरेको थियो । तर, राम्रो श्रम गन्तव्य मानिएको मलेशिया र इजरायलका लागि भने यो उमेरहद लगाइएको छैन । ‘सरकारको यस्तो निर्णयले पछिललो चरणमा कुवेततिर बढेको महिला कामदारको आकर्षणमा कमी भएको छ । बाध्यात्मक अवस्था भएका कारण महिलाहरु कुवेत जान पाइरहेका छैनन् ।’ रिमालले भने ।

 अञ्जलीको विलौना

कतारमा एक अरबीकोमा घरेलु कामदारका रुपमा कार्यरत मेचे–५ काभ्रेकी अञ्जली तामाङ अहिले कतारस्थित नेपाली दुतावासको शरणमा छिन् । आफ्नै काका पर्नेले घरेलु कामदारका रुपमा उनलाई कतार पु¥याएका थिए । घरेलु कामदारका रुपमा राखेपनि कार्यरत घरधनी महिलाले उनलाई मानसिक यातना दिने गरेकी थिइन् । ‘घरमा काम गर्दा गालीमात्रै गर्ने, गइहाल भनेर घोक्राउने भएपछि म त्यहाँ पीडित भएर बसेको थिएँ ।’ उनले दुतावासमा बयान दिइन्,‘निरन्तर मानसिक यातना पाएपछि म घर फर्काइदिन अपिल गर्दै दुतावास सम्म आइपुगेकी हुँ ।’ उनी गत आइतबार दुतावासको शरणमा पुगेकी हुन् । हाउसमेडका रुपमा काम गरिरहेकी उनले नेपालमा त्यस्ता कुनै तालिम पनि लिएकी थिइनन् । हाउसमेडसम्बन्धि सामान्य जानकारी पनि नभएको उनले बताइन् । ‘मैले त्यस्तो केही जानेकी छैन । तर, घरको काम भएर गरेकीमात्र हुँ । अरबी महिलाको तनावका कारण म कार्यरत घरमा बस्न नसक्ने अवस्थामा पुगें ।’
घरका साना भन्दा साना कामको बोझ पनि तामाङको टाउकोमा थियो । त्यहिँमाथि कामबाट निस्किहाल भनेर गएको शुक्रबार उनलाई घरबाट धक्का लगाएर निकालेपछि उनी दुतावासको शरणमा पुगेकी हुन् । ‘शुक्रबार दुतावास बन्द भएका कारण ड्राइभरहरुले नेपालीको रेष्टुरेन्टमा छाडिदिए । म दुईदिन त्यहीँ बसेर यहाँ आएकी हुँ ।’ उनले भनिन्,‘कसैगरि मलाई घर फर्काउने व्यवस्था गरियोस ।’
नौ सय रियाल पारिश्रमिकमा उनी कतार पुगेकी थिइन् । दुईवटा कागज बनाएर कतार छिरेकी उनले भनिन्,‘एउटा कम्पनीको कागज र अर्को घरको कागज बनाएर मलाई पठाइएको थियो ।’ कम्पनीको कागज नेपालको विमानस्थलमा देखाएर कतारमा घरको कागज देखाएर उनी कतारमा श्रमका लागि छिरेकी थिइन् ।

काममा जाने महिलालाई टिप्स

यदि खाडी तथा अन्य मुलुकमा तपाई हाउसमेडका लागि जानु हुँदैछ भने नेपाल सरकारले तय गरेको विभिन्न सुरक्षित सुझावबारे जानकारी राख्नुहोला ।

१, ३० वर्ष नपुगेका महिलाले खाडी मुलुकका लागि जान पाइने छैन । खासगरी कुवेत, साउदी अरव, कतार र संयुक्त अरव इमिरेट्सका लागि यो नियम जारी गरिएको छ ।
२, सरकारले तोकेका संस्थाहरुबाट तालिम लिएरमात्र वैदेशिक रोजगारीमा जानुहोला ।
३, आफु काम गर्न गएको कम्पनीमा सरकारले बनाएको कार्यविधि अनुसारको वेग्लै कोठा, बेग्लै शौचालय र परिवारसँग नियमित सम्पर्कको व्यवस्था नभए सम्बन्धित मुलुकको दुतावासमा उजुरी गर्ने विषयलाई ध्यानमा राख्नुहोला ।
४, एक घर छाडेर अर्को घरमा भाग्ने प्रवित्ति बढिरहेका कारण महिलाहरुले दुख पाइरहेका छन् । त्यस्तो कार्य नगरी बरु दुतावासमा सम्पर्क राखी आफ्ना कठिनतालाई प्रस्तुत गर्नुपर्दछ ।
५, सम्बन्धित मुलुकमा गैरकानुनी ठानिएका कुनैपनि प्रकारका सामान बोक्ने, व्यवाहार देखाउने कार्य गर्न हुँदैन । 

-यो समाचारीय आलेख शुक्रबार साप्ताहिकमा प्रकाशति हो ।