असुरक्षाका चार दिबार

डी. विनोद
विदेशमा काम गरेर धेरै पैसा कमाउने र नेपालमा सुखी जीवनको सपना देख्ने महिलाहरुको ताँती ठूलै छ । सरकारले खाडी मुलुकमा महिला कामदारपनि जान पाउने व्यवस्था गरेपछि महिलाहरु वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने क्रम तिव्र बनेको छ । यसरी वैदेशिक रोजगारीमा पुगेका महिलाहरु प्रायः अरबीका घरेलु कामदार (हाउसमेड) का रुपमा कार्यरत छन् । तर, उनीहरुले घरको काममात्र गर्दैनन्् । घरसहित अरबीका बेड तताउनेदेखि उनका पाहुनाका ‘रासलिला’का पात्र बन्नुपर्ने बाध्यता पनि छ । खाडीको एक मुलुकको श्रमस्वीकृतिमा पुगेका त्यस्ता महिलाहरु अरबीको सुविधाका लागि अन्य मुलुकमा समेत पु¥याइने गरेका छन् ।
दुई वर्ष अघि घरेलु कामदार (हाउसमेड) का लागि ओमान पुगेकी संखुवासभाकी एक महिलाले यसैसाता अबरी घरमालिको गर्भधारण गरिन् । उनले हवाइजहाजमै बच्चा जन्माएपछि बच्चाको बाबु अरबी घरमालिक भएको उनले बयान दिएकी छन् । घरमालिकका भाइको यौनतृष्णाको सिकार बनेकी उनले पटक–पटक यौनजन्य काम गर्नुपरेको खुलासा गरिने । उनी गर्भवती भएको खबर सार्वजनिक हुने थिएन तर सललहबाट मस्कट जाने क्रममा हवाइजहाजको बाथरुममै उनले बच्चा जन्माएपछि एकदीनमै सनसनी भएको थियोे । ओमानमा रहेकी सहयोगी दिपक श्रेष्ठलाई उदृत गर्दै कतारको दोहाबाट पत्रकार रविरोषी भन्छन्–‘ओमानको सललहमा आएकी माया (नाम परिवर्तन)ले घर फर्कने क्रममा सललहबाट मस्कटको यात्रा गर्दा ओमान एअरको जहाजभित्रै छोरा जन्माएकी हुन् ।’
मायाका अनुसार घर मलिकका भाईले जबर्जस्ती सम्बन्ध राखेका कारण उनी गर्भवती भएकी हुन् । उनी गर्भवती भएपछि घरमालिकले ओमान प्रहरीको सहयोग लिएर उनलाई नेपाल फर्काउने तयारी गरेका थिए । भिसा रद्द भएका कारण ओमानस्थि अस्पतालले उनलाई उपचारका लागि भर्ना लिएको थिएन । उनको अस्पताल भर्नाका लागि ओमान एयरका कर्मचारीले पहल गरेका थिए । रोयल हस्पिटल बउशार, मस्कटमा उनको उपचार भएको छ । मायाले ओमानमा छोरालाई जन्म दिएको बताइएको छ । ‘बच्चा लिएर नेपाल फर्कने अवस्थामा पनि नभएको उनको गुनासो थियो ।’ मायालाई उदृत गर्दै सहयोगीले भने,‘घरमापनि श्रीमान् र छोराछोरी भएका कारण समस्या परेको गुनासो गरेकी छन् ।’ त्यसो त विदेशमा अनैतिक सम्बन्धबाट जन्मिएको बच्चालाई नेपाल लैजाने कुनै कानुनी प्रावधान पनि नभएको कुटनीतिक नियोगको भनाई छ ।
हाउसमेडका रुपमा ओमानसहित खाडी मुलुक जाने धेरै महिलाले मालिकबाट यौन शोषण भोग्नुपरेको छ । मालिकको शोषबाट गर्भवती भएका धेरै युवती केही महिनामा नै नेपाल फर्काउने गरिएको छ । धेरै अरवीहरुको नासो बोकेर नेपाल फकिर्एका बिबाहित र कुमारी आमाहरुले समाजमा अपहेलित भएर बाँच्नुपरेको छ । मायाले नेपाल नपुग्दै अरवी मालिकको नासोलाई नेपाली भुमी टेकाएपनि यसले कस्ता कानुनी जटिलता ल्याउने हो, उनले बच्चालाई नेपाल लिएर आउन पाउँछिन पाउँदिनन्, जसको सन्तान हो उसले जिम्मा लिन्छ वा लिँदैन भन्ने अन्यौल अहिलेपनि कायमै छ ।
वैदेशिक रोजगारीका लागि कुवेत पुगेकी सरिता कार्कीका आफन्तले वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डमा उनको उद्दारका लागि निवेदन दिएका छन् । कुवेत पुगेकी कार्कीलाई शारिरीक यातनामात्र नभएर अनैतिक कार्यमा पनि संलग्न गराएको भन्ने परिवारले दीएको निवेदनमा उल्लेख छ । त्यतिमात्र होइन, उनलाई कुवेतबाट साउदी अरव पठाइएको उल्लेख छ । अहिले उनका आफन्त उद्दारका लागि वैदेशिक रोजगार विभाग, वैदेशिक रोगजार प्रबद्र्धन बोर्ड र न्यायका लागि राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगसम्म पनि पुगेका छन् ।
भर्खरै स्थापना भएको कुवेतस्थित नेपाली दुतावासले यस्ता समस्या प्रायः समस्या झेलीरहेको छ । कुवेती कारागारमा यौन शोषण, गर्भाधारण गरेका नेपाली महिलाहरु बच्चासहित जेलमा सजाय भोगीरहेका छन् । अरबीहरुले सुत्केरी भएका नेपाली हाउसमेडलाई दुतावासको गेट अगाडी छाड्नेक्रम पनि बढिरहेको छ । गर्भवतीलाई अस्पताल लैजानुपर्ने भएतापनि कुवेती प्रहरीले सहयोग गर्दैन भने अस्पतालले पनि भर्ना लिन मान्दैन । कुबेतमा बिबाह नगरी गर्भवती भएमा ‘अपराध’ मानिन्छ । गैरकानुनी रुपमा अबैध बच्चा जन्माउने उनी पनि  कुबेतमा एक्ली युवती होइनन् । त्यस्ता महिलाहरु बढिरहेका छन् । ‘हाउसमेडमा आएका महिला भाग्ने र भगाउने र यौनकृयाकलापमा संलग्न हुने क्रम बढिरहेको छ ।’ दुतावास अधिकारीहरु भन्छन्,‘काम गरिरहेको घर छाडेपछि गैरकानुनी हुन्छ । घर मालिकसँग सम्बन्ध राखेपछि त्यहाँबाट निकाल्दिने, घर छाडेर पुरुष कामदारसँग सम्बन्ध राख्ने चलन व्यापक भएको छ ।’
कुबेती जेलमा तीन दर्जनभन्दा बढि नेपाली महिला बच्चा अहिले सहित सजाय भोगिरहेका छन् । अनिच्छुक रुपमा गर्भाधारण गर्ने महिलाहरु समस्या लिएर सम्बन्धित मुलुकमा रहेका गैर आवासीय नेपाली संघका समन्वय समितिमा पनि पुग्ने गर्दछन् । दुतावासमा आफ्नो कानुनी प्रकृया, सम्बन्धित मुलुकको सरकारसँग लड्नका लागि पनि पीडित महिलाहरु त्यस्ता समितिमा पुग्ने गरेका छन् । ‘कतिपय नेपाली महिलाहरुले राम्रो आम्दानीका लागि देह व्यापार पनि गरेका छन् जसका कारण उनीहरु ग्र्भवती भएर समस्यामा परेका छन् भने धेरैजसोको यौन शोषण नै हुने गरेको छ ।’
एक वर्षअघिमात्र कुवेत स्थित गैर आवासीय नेपाली संघको समन्वय समितिमा आठ महिना र पाँच महिनाको गर्भ बोकेका सन्तकुमारी गल्यान र काली तामाङ सहयोगको माग गर्दै पुगेका थिए । नेपाली, बंगाली र कुवेतीको गर्भाधारण गर्ने नेपालीहरु ब्ढि पाइएका छन् । कतिपय नेपाली पुरुष कामदारहरुले काम गरेर बसीरहेका महिलाहरुलाई पनि भगाउने गरेका छन् । ‘त्यसरी भगाएका महिलाहरु नेपालीबाटैपनि गर्भवती भएका छन् । जसका कारण खाडी मुलुकका जेलमा बस्न बाध्य भएका छन् ।’ वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डका एक अधिकारीले भने,‘यस्ता समस्याका उजुरीपनि आउने गरेको छ । उजुरीमा खुलेर नलेखिएपनि सम्पर्क गर्दैजाँदा यस्तो भेटिएको हो ।’
खाडी मुलुकमा यौन शोषणमा महिलाहरु पीडित भएको प्रमाणका लागि गत वैशाखमा मकवानपुर जिल्ला अदालतले गरेको आदेश पनि काफी छ । अदालतले नामटार–६ निवासी कमला रुम्वा लामालाई एक महिलालाई विदेश पठाई जबरजस्ती यौनशोषण गराएको आरोपमा थुनामा राख्ने आदेश दिएको थियो । अदालतका न्यायाधीश पद्मराज भट्टको इजलासले त्यस्तो आदेश दिएको थियो । आरोपी लामाले नामटार–१ चामेल डाँडा निवासी २८ बर्षिया एक युवतीलाई खाडी राष्ट्र बहराइनमा प्रत्यक्ष रोजगारीको लागि विस २०६६ साल मङसिर ६ गते पठाएकी थिइन । विदेशमा रोजगारीको लागि पुगेकी ती युवतीलाई बहराइनका ठेकेदार कम्पनीले अन्य कुनै काम नलगाइ यौन शोषण गर्दैआएको बताइएअनुसार उनको परिवारनजले घटना सार्वजनिक गरेको थियो । पीडित युवतीको अभिभावकले जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा कारवाही चलाउन लिखित उजुरी दर्ता गराएका थिए । नेपाल सरकार र पठाउने कम्पनीले ती पीडित महिलालाई हालै उद्दार गरिसकेको छ ।े घटनामा संलग्न एक फरार महिलाविरुद्ध जिल्ला अदालत मकवानपुरले जारी गरेको थियो ।
त्यसो त वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डमा पनि समस्यामा परेको, यौन शोषण भएको भन्ने उजुरी सहित उद्दारका लागि महिनामा कम्तिमा पाँचवटा निवेदन परिरहेको छ । बोर्ड अधिकारी भन्छन्,‘मालिक भनिएर लेखिएको हुन्छ तर त्यस्ता अरबीको नाम उल्लेख गरिएको हुँदैन जसका कारण कारवाहीका लागि किटानसाथ दुतावासमा नाम पठाउन मुस्किल हुने गरेको छ ।’ त्यस्तो त दुतावासमा पुगेका महिलाहरुले पनि घर मालिकको नाम भन्न सक्तैनन् । कतिपयलाई नाम थाहा हुँदैन, धेरैजसो त्रास, डर र मानसिक रुपमा पनि समस्यामा परेका कारण मालिकको नाम भन्ने अवस्थामा हुँदैनन् ।
खाडी मुलुकहरुमा लाखौं महिलाहरु हाउसमेडका रुपमा कार्यरत छन् । कुबेतमा झन्डै पचास हजार नेपाली कामदार छन् । त्यसमा ८० प्रतिशत घरेलु महिला कामदार रहेको अनुमान गरिएको छ । दुतावासमा आश्रय लिने महिलाहरुको संख्या पनि उच्च दरमा बृद्धि भइरहेको छ । यौन शोषण, यातना र पारिश्रमिक नपाएर भागेका महिलाहरु दुतावासमा बढिमात्रामा आउने गरेका छन् । ‘दुतावासमा ठाउँ नहुँदा स्थानिय सरकारले सञ्चालन गरेको सुरक्षित गृहमा पनि राखिएका छन् ।’ एक अधिकारीले भने,‘यो क्रम न्युनिकरण हुनुको साटो बढिरहेको छ ।’
समस्याको समाधानमा सरकारी संयन्त्रका लागि सुझाव नपुगेका हैनन् । संविधानसभा कायम रहँदा संसदको महिला बालबालिका समितिले पनि सरकारलाई विभिन्न कारणले पीडित भएका महिला कामदारहरुको सुरक्षाका लागि सुझाव सहितको प्रतिवेदन बुझाएको थियो । लेवनानमा गतवर्षमात्र १९ जना महिलाको विभिन्न कारणबाट मृत्यु भएपछि तत्कालिन संसदको समितिले सुरक्षाको सुझाव सरकारलाई दिएको थियो । समितिले विदेशमा रहेका महिला कामदारको अवस्था र स्थितिको अध्ययनका आधारमा तयार पारेको प्रतिवेदन सरकारलाई बुझाएको थियो ।
साउदी अरेबिया, ओमान, संयुक्त अरब इमिरेट्स, कुबेत, कतार, बहराइन, इजरायल, दक्षिण कोरिया, लेबनानमा एक लाख ५० हजार महिला गतवर्षमात्र कार्यरत रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख थियो । नेपाली महिला कामदार साउदी अरेबियामा ६३ हजार, ओमानमा ११ हजार, संयुक्त अरब इमिरेट्समा सात हजार, कुबेतमा २५ हजार, कतारमा १९ हजार, बहराइनमा ५ हजार, इजरायलमा १४ हजार, दक्षिण कोरियामा १५ सय, लेबलानमा ९ हजार भएको गतवर्षकै तथ्याङ्कमा उल्लेख थियो । अहिले तथ्याङ्क बढेको भएपनि यकिन जानकारी सरकारी नियकाले दिन सकेको छैन ।
प्रतिवेदन अनुसार वैदेशिक रोजगारीमा विभिन्न देश गएका महिलामध्ये ७५ प्रतिशत समस्या अभिलेखित नभएको उल्लेख थियो । त्यस्ता उल्लेख नभएका समस्याहरुमा महिलाले यौन शोषणको भागीदार बन्नुपरेको छनक प्रतिवेदनले दिएको थियो ।
समितिले वैदेशिक रोजगारीबाट विचल्ली भएर फकिर्एका महिलालाई सुरक्षित स्थानको व्यवस्था गर्न सरकारलाई सुझाव दिएको थियो । विदेशमा काम गर्ने क्रममा यौन शोषण, गर्भधारण भई विचल्ली बनेका महिलालाई सम्बन्धित देशको सरकार या राजदूतसँग छलफल गरी बसोबास र संरक्षणको व्यवस्था मिलाउनुपर्ने, नेपाल फकिर्एपछि उनीहरुका लागि सुरक्षित घरको व्यवस्था गर्नुपर्ने सुझाव दिइएको थियो । सरकारले केही देशका राजदुतावासमा सुरक्षित गृहको स्थापना गर्ने प्रयास गरेतापनि त्यो प्रभावकारी बन्न सकेको छैन ।

काममा जानेलाई टिप्स
यदि तपाई वैदेशिक रोजगारीका क्रममा केयर गिभरको काममा जानु हुँदैछ भने नेपाल सरकारले तयार पारेको केयरगिभरको वाठ्यक्रममा समेटिएका निम्न कुरामा अत्यन्तै संवेदशील भएर ध्यान दिनु होला :
–केश तथा छालाको हेरचाह, लुगा फेर्ने, डाइपर परिवर्तन गर्ने
–कपडाको सरसफाई गर्ने, रोजगारदाता कम्पनी मालिक वा घर मालिकको व्यवाहार बुझ्ने ।
–विरामीहरुको हेरचाह र रोगबारेको सामान्य जानकारी, अनुशासन, धैर्यता र संवेग व्यवस्थापन
–विदाका दिनमा गर्नुपर्ने कामहरु, घरको सरसफाई, उपयोगमा आउने सामग्रीहरुको सरसफाई
–भान्सा कोठाको सफाई र सजापट, उपकरणहरुको हेरचाह र सफाई, फ्रिजको प्रयोग र संरक्षण, माइक्रोवेभ र विद्युतीय चुलोको प्रयोग र संरक्षण
–वाथरुम सामग्री, वासिङ मेसिनको प्रयोग र संरक्षण
–ह्विल चेयर, इस्त्रीको संरक्षण, सुतेका समयमा ध्यानदिनुपर्ने कुराहरु, भलाकुसारी र विचार आदानप्रदानमा विशेष ध्यान ।