सरकारी कम्पनीमै कामदारको शोषण

डी. विनोद

रुपन्देहीका विश्वास अधिकारीलाई एक हजार दुई सय रिङ्गेट तलव हुने आश्वासपछि उनी तीन वर्ष अघि मलेशिया पुगेका थिए । एक लाख २० हजार रुपियाँ स्थानिय एजेन्टमार्फत मलेशियाको सरकारी कम्पनीमा जागिर खाने लोभले उनी विदेशिएका थिए । तर, उनले काम गरुञ्जेल उनको तलव एक हजार रिङ्गेटपनि पुगेन । ‘सरकारी संस्था हो तलव राम्रो हुन्छ भनेर गइयो ।’ अधिकारी भन्छन्–‘पुगेको तीन महिनासम्म कामपनि पाइएन, त्यसपछि घरेलु उद्योगमा काम गरियो । मरेर छ सय रिङ्गेटमा काम गरियो ।’ तीन महिना अघि नेपाल फर्किएका उनी थप्छन्–‘त्यहाँ सरकारी संस्थामा काम गर्ने पनि पीडामै हुन्छन् । राम्रोसँग नबुझिजाँदा समस्या हुने रहेछ ।’
नेपालका लागि मलेशिया गतिलो श्रमगन्तव्य हो । प्रत्येक वर्ष मलेशिया पुग्ने युवाहरुको संख्या ठूलो हुने गरेको छ । अघिल्लो वर्षसम्म श्रमगन्तव्यको तथ्याङ्कमा पनि मलेशिया अगाडी थियो । तर, कामबारे नबुझी जाँदा समस्यामा परिने बताउँछन्, मोरङका मनोज भट्टराई । ‘काम गर्ने क्रममा तलव पनि कम हुन्छ अनि फँसिने डर ज्यादा ।’ भट्टराई भन्छन्,‘तीन महिना जेल परेर फर्किएको हुँ, मेरो केही अपराध मलाई फँसाउने काम गरियो ।’ दुई वर्ष मलेशियामा रोजगारी पाएपनि भनेजस्तो काम नपाउने, म्यानपावरको झुठो आश्वासनमा परिने अनुभव उनीसँग छ ।
त्यसो त मलेशियाका सरकारी संस्थाहरुमा पनि नेपाली कामदार पीडित हुने गरेका छन् । एक सरकारी प्रतिवेदनमा पनि यस्तो उल्लेख गरिएको छ । मलेशिया राम्रो श्रमगन्तव्य हो तर नेपाली कामदारहरु पीडामा परिरहेको गुनासो सरकारी अधिकारीले नै सुनेर आएका छन् । नेपाली कामदारलाई श्रममा माग गरी मलेशियाको सरकारी कम्पनीले नै श्रम शोषण गरिरहेको तथ्य सार्वजनिक नै छ । मलेशिया सरकारले सञ्चालनमा ल्याएको प्लान्टेसन सेक्टर ‘फेल्डा’मा कार्यरत एक हजार चार सय नेपाली कामदार असुरक्षित रुपमा काम गरिरहेको सरकारी प्रतिवेदनमै उल्लेख छ । मलेशियाको राजधानी क्वाललम्पुरबाट तीन सय किलोमिटर टाढा बेन्टोङ, क्राउ–२, फहाङमा रहेको फेल्डाको प्लान्टेसन साइडमा कार्यरत नेपालीहरु शोषणमा रहेको सरकारी अधिकारीहरु बताउँछन् । गएको साउन महिनाको पहिलो साता श्रम तथा रोजगार मन्त्रालयका सहसचिव विनोद केसी सहित वैदेशिक रोजगार विभागका महानिर्देशक पूर्णचन्द्र भट्टराई लगायतका सरकारी अधिकारीहरुले गरेको भ्रमणका क्रममा यस्तो पाइएको हो । भ्रैमणपछि उनीहरुले सार्वजनिक गरिएको प्रतिवेदनमा भनिएको छ–‘ नेपाली कामदारहरुलाई कम्पनीले कार्यस्थलको बारेमा पर्याप्त जानकारी दिएको छैन । राजधानीबाट टाढा र कम सुविधायुक्त स्थानमा नेपाली कामदारहरु काम गर्न बाध्य छन् ।’
वर्षेनी एक लाखको संख्यामा श्रमगन्तव्य खोज्दै मलेशिया पुगेका कामदारहरुको स्थलगत अनुगमन तथा छलफलपछि त्यो प्रतिवेदन तयार पारिएको थियो । काम लगार्एपछि आधारभुत तलवको व्यवस्था हुनुपर्छ । तर, फेल्डाले नेपाली कामदारलाई काम अनुसारको तलवमात्र उपलव्ध गराउँदै आएको छ । म्यानपावर कम्पनीहरुले कम्तिमा एक हजार रिङ्गेट तलव पाउने भनेर कामदार पठाएपनि कार्यरत नेपालीहरु सात सय ५० रिङ्गेट लिन बाध्य छन् । ‘तलव जम्मा छ सय २५ रिङ्गेटमात्र हुन्छ । थपथाप गरेर बल्लतल्ल सात सय ५० पाउने गरेका छौं ।’ फेल्डामा कार्यरत एक नेपाली कामदारले भने,‘सरकारी कम्पनी भएरपनि हामी ठगिइरहेका छौं ।’ उक्त कम्पनीले विभिन्न क्षेत्रमा वृक्षारोपण गरी मलेशियालामा कृषि उत्पादनको कामलाई तिव्रता दिदै आएको छ । सोही काममा नेपाली कामदारलाई खटाउने गरेको थियो । विभिन्न प्रकारका झार मारेर नयाँ वृक्षारोपणमा नेपालीहरु खटिइने गरेका छन् । ‘झार मार्ने विषादी औषधी (राशन हाल्नेको प्रयोग गर्ने तरिका सिकाइएतापनि मास्क, ग्लोवजस्ता साधनहरु विषादी औषधी प्रयोग गर्दा सुरक्षाका लागि आवश्यक पर्ने सामाग्री कम्पनीले
नदिने गरेकोले बृक्षारोपण क्षेत्रमा विषादीको प्रयोगमा स्वास्थ्यजन्य सुरक्षा पर्याप्त छैन ।’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ,‘कार्यप्रकृति तुलनात्मक रुपमा अन्य क्षेत्रभन्दा कठिन छ,
फ्रि टिकट र फ्रि भिसा कम्पनीले उपलव्ध गराएको अवस्थामा सरकारले तोकेको भन्दा अधिक रकम समेत तिरेर नेपालीहरु पुगेका छन् ।’
म्यानपावर कम्पनीहरुको झुठो कागज तथा भ्रमका कारण नेपाली कामदारहरु उक्त कम्पनीमा पुगेरपनि भनेजति तलव पाउनबाट बञ्चितमात्र छैनन्, उनीहरुको स्वास्थ्य, सुरक्षामा पनि समस्या छ । ‘धेरैको गुनासो छ, पुगेपछि काम गर्नुपर्ने बाध्यताका कारण खटेको पाइयो ।’ अनुगमनमा पुगेका विभागका महानिर्देशक भट्टराइ भन्छन्,‘सरकारी कम्पनीबाटै श्रम शोषण भएको पायौं, मौखिक रुपमा हामीले कुरा गरेका छौं । उनीहरुलाई झुठो आवश्वासनमा त्यहाँ पु¥याउनेमाथि निगरानी र छलफल हुनेछ ।’
त्यो कम्पनीले कामदारको आवासलाई पनि सुरक्षित राखेको छैन । मलेशिया सरकार र नेपालसरकारबीच भएको श्रम सम्झौता अनुसार नेपाली कामदारले सुविधा नपाएको अनुगमनका क्रममा फेला परेको थियो ।
खाडी मुलुक बाहेकको मलेशिया नेपाली कामदारको गतिलो गन्तव्यका रुपमा परिचित छ । हरेक वर्ष मलेशियामा हुने विभिन्न क्षेत्रमा नेपाली कामदारको माग बढ्ने गरेको छ भने सोही अनुसार नेपाली कामदार पुग्ने गरेका छन् । वर्षेनी एक लाखको हाराहारीमा नेपाली युवाश्रमशक्ति रोजगारीका लागि मलेशिया पुग्छन् । मलेशियाका विभिन्न निर्माण कम्पनी, इलेक्ट्रिकल कम्पनी तथा विभिन्न कृषिजन्य कम्पनीहरुमा नेपालीहरु कामदारका रुपमा कार्यरत छन् ।
मलेशियामै रहेको अर्को नीजि कम्पनी लियोप्याड ग्रुपमा पनि धेरै नेपाली कामदारहरु कम पारिश्रमिकका काम गर्न बाध्य छन् । मलेशिया सरकारले कम्तिमा पनि एक हजार रिङ्गेट दिने भनेर घोषणा गरेपनि नेपाली कामदारले बढिमा आठ सय ३२ रिङ्गेटमात्र पाउने गरेका छन् । नीजि क्षेत्रको कम्पनीले नेपालीहरुलाई हेल्पर र स्काफोल्डरको काममा खटाएको पाइएको भट्टराइले जानकारी दिए । कम्पनीले कामदारको आवासमा समस्या नदेखाएपनि उनीहरुको छनौट प्रकृयामा उनीहरु ग्ठिने गरेको प्रतिवेदनमा पनि उल्लेख छ । ‘उक्त कम्पनीका लागि कामदार छनौटमा मलेसिया र नेपालका इजाजत प्राप्त संस्थाले तोकेभन्दा बढी रकम लिने
गरेको पाइएको छ ।’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ,‘कामदारको कार्यसम्पादन क्षमता र दक्षता अनुसार आधारभूत तलव देखि दुई हजार रिंगेटसम्म कमाई हुनसक्ने अवस्था छ । तर नेपालीले आठ सय ३२ भन्दा बढि पाएका छैनन् ।’
‘भ्रमण र नेपाली कार्यरत कम्पनीहरुको बारेमा हामीले प्रतिवेदन तयार पारेका छौं । सोही अनुसार हाम्रा सरकारी प्रकृयाहरु कमदारको हितमा चाल्ने प्रयत्नमा जुट्नेछौं ।’ विभाग अधिकारी भन्छन्,‘नेपालीलाई श्रममा समस्या नहोस भनेर हामीले दुई वर्षपछि नेपाली कामदारको बारेमा बुझेका हौं ।’

साथीको जमानी बस्दा....

कतारमा काम गरिरहेका तीन युवाहरु ऋाफ्नै साथीको जमानी बस्दा समस्यामा परेका छन् । सराङकोट–१, कास्कीका मंगल बहादुरसार्की (राहदानी नम्बर ४१२९८०६)को जमानी बस्दा पोखरा–१७, कास्कीका बुद्धबहादुर नेपाली र सुरज सार्की तथा अर्जुनचौपारी–४ स्याङगजाका जितबहादुर सुनार अहिले समस्यामा परेका छन् ।
कतारमा साथीहरुलाई मोटो रकमको जमानी बस्न लगाई मंगलबहादुर नेपाल आएर नफर्केपछि जमानी बसेका युवाहरु समस्यामा परेका हुन् । जमानी बसेका युवाहरु मध्ये बुद्ध बहादुरले ४२ हजार ३ सय ९८, सुरज बहादुरले ४२, हजार ४ सय र जितबहादुरले करि ४२ हजार ४ सय कतारी रियाल तिर्नुपर्ने भएको छ । पिडितहरुका अनुसार बैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा कतारको एक फयाक्ट्रीमा कार्यरत रहँदा बैंकवाट कम्पनीका कामदारहरुको तबल कतारी रियाल १ लाख ५० हजार निकाली कार्यालय जानेक्रममा बाटैमा पैसा चोरी भएको भनि कम्पनीमा जानकारी गराएपछि मंगलबहादुरलाई रकम हिनामिना गरेको आरोपमा प्रहरीको जिम्मा लगाइएको थियो । ६ महिनापछि जेलबाट रिहा हुँदा तलबबाट कट्टि गरिएको रकम बाहेक मंगलबहादुरले कम्पनीलाई १ लाख २७ हजार १ सय ९८ रियाल तिर्नुपर्ने थियो ।
सोही समयमा मंगलबहादुरले नेपालमा आफ्नो जरुरी कामभएको भन्दै तीनैजनालाई जमानी राखेका थिए । ‘विदा भुक्तान भएर पनि नआइदिँदा हामी फस्यौं’ पिडित जित बहादुरले भने । आफ्नो विदाको अवसर भएर पनि साथीको विश्वासघातका कारण घर फर्कन नपाएको भन्दै उल्लेखित रकम असुल गरि सो समस्याबाट मुक्त गरिदिन पीडितहरुले कतारस्थित नेपाली दुतावासमा निवेदन दिएका छन् ।

(दोहाबाट रवीरोषीको सहयोगमा)



काममा जानेलाई टिप्स

घरेलेलु कामदारका रुपमा विदेशमा जाने नेपेपाली कामदारलाई व्यवस्थित गर्न नेपाल सरकारले तयार पारेको कार्यविधी यस्तो छ । यदि तपाई संयुंक्त अरब इमिरेट्स (यूएूएई जानुहुँदैछ भने निम्न सरकारी मापदण्डबारे ज्ञान राख्नुहोस ।

१. न्यूनतम तलब
– हाउस मेडका लागि मासिक आधारभूत वेतन संयुक्त अरब इमिरेष्ट् (यू.ए.इर्. ९०० दिरहाम वा सो भन्दा बढी हुनुपर्छ । )
२. बीमाको व्यवस्था
– नेपालबाट कामदार जानुअघि कामदारका नाममा रोजगारदाताले बीमा, औषधि उपचार सुविधा र दूतावासले निर्धारण गरेको निश्चित धरौटी रकम पेश गरेपछि दूतावासले
कामदार लैजाने करारनामा प्रमाणित गर्नेछ ।

३. घरेलु कामदार राख्ने व्यक्तिको आर्थिक मापदण्ड
–    रोजगार दाताको न्यनतम आय मासिक घरभाडावाहेक १०,०००।– दिरहाम भएको र सुरक्षण वापत ५,०००।– दिरहाम राजदूतावासमा धरौटी राख्नुपर्नेछ ।

४. कामदार बस्ने सुरक्षित वासस्थानको व्यवस्था
– दूतावासद्वारा उपलब्ध गराइएको फारममा रोजगारदाताले कामदारको वासस्थानको व्यवस्था स्पष्ट रुपमा उल्लेख गरिएको हुनुपर्नेछ ।
–    महिला कामदारको हकमा बासस्थानको लागि छुट्टै कोठा र शौचालयको व्यवस्था ह्न्पर्छ ।

५. कामदार माग गर्ने व्यक्तिको सामाजिक आधार
–    अविवाहित पुरुषले महिला घरेलु कामदार नियु्क्र गर्न नसक्ने र रोजगारदाताको चरित्रगत कुराको लागि निजको प्रहरी प्रतिवेदन आवश्यक पर्नेछ ।

६. सम्बन्धित निकायले प्रदान गरेको घरेलु कामदार राख्ने स्वीकृति वा सहमतिपत्र
– संयुक्त अरब इमिरेष्टको प्रचलित कानुन अनुसार आधिकारिक निकायबाट रोजगारदाताले घरेलु कामदार राख्न पाउने स्वीकृतिपत्र दूतावाससमक्ष पेश गर्नु पर्नेछ ।

७. सुरक्षाको प्रत्याभूति
– रोजगारदाताले कामदारको सुरक्षाको प्रत्याभूतिका लागि दूतावासद्वारा उपलब्ध गराइएको फारममा स्पष्ट रुपमा उल्लेख गरिएको हुनुपर्नेछ र सोमा राजदूतावास सन्तुष्ट भएको
हुनुपर्नेछ ।

८. नियमित संचार सम्पर्क (दूतावास र घर परिवारसंग)
– रोजगारदाताले कामदारलाई दूतावास र घरपरिवारसँग नियमित रुपमा संचार सम्पर्क गर्न पाउने सुविधा उपलब्ध गराउने लिखित प्रतिवद्धता दूतावाससमक्ष जनाउनु पर्नेछ । साथै
सम्झौता पत्रमा उल्लेख भएको हुनु पर्नेछ ।

९. दूतावासले उपयुक्त ठानेका अन्य कुराहरु
– सरकारी कामको सिलसिलामा आवश्यक परेका बखत सम्बन्धित कामदारको राहदानी रोजगारदाता मार्फत् दूतावासले प्राप्त गर्न सक्नेछ ।
– सुरक्षाको प्रत्याभूतिको प्रतिवद्धता भएपछि मात्र दूतावासले प्रमाणित करारनामा वैदेशिक रोजगार विभागमा पठाउनु पर्नेछ ।