दाजु कोरिया, भाई मलेशिया

डी. विनोद
सङ्खुवासभा तुम्लिङ्टारका दाजुभाई राजकुमार तामाङ र कालु तामाङले एकै दिन वैदेशिक रोजगारीका लागि मुलुक छाडे । एक वर्ष अघि उनीहरु रोजगारीका लागि विदेशिएका हुन् ।  राजकुमार कतार पुगे भने कालु मलेशिया पुगेका छन् । अहिले परिवारमा दुई छोराको आम्दानी भित्रिन थालेको छ । उनीहरुका मामा नरेश लामा भन्छन्,‘दुवै छोरा वैदेशिक रोजगारीमा पुगेपछि घरमा राम्रै आम्दानी हुन थालेको छ । दीदीले सुख पाउने छनक देखिएको छ ।’
एकै परिवारका दुई वा त्यो भन्दा बढि सदस्य वैदेशिक रोजगारीमा गएका यी पहिलो भने होइनन् । प्रत्येक दिन एक हजार पाँच सय भन्दा बढि श्रमशक्ति विदेशिनेमा धेरै यस्ता सदस्यहरु छन् । कतिपय वैदेशिक रोजगारीका क्रममा कार्यरत नै छन् भने धेरैजसो जाने तयारीमा पनि जुटेका छन् । परिवारमा एक जनाले कमाउने र अरुले खर्च गर्ने परम्परालाई तोड्दै परिवारका सदस्यहरु वैदेशिक रोजगारीका लागि आकर्षित भइरहेका छन् । आर्थिक अवस्था राम्रो बनाएर भविष्य सुरक्षित बनाउने ध्याउन्नमा लागेका छन् उनीहरु । खासगरी खाडी मुलुकमा परिवारका एकै सदस्यहरु जाने गरेका छन् । कम लगानी र राम्रो आम्दानीको सम्भावना देखेपछि प्राविधिक काममा परिवारका बहुसदस्य जाने क्रम बढ्दो छ । खाडी बाहेकका कोरिया, इजरायल र मलेशियालाई पनि परिवारका सदस्यहरुले वैदेशिक रोजगारका लागि राम्रो आयस्रोतको मुलुकका रुपमा लिएका छन् । प्रत्येक वर्ष नेपाल सरकारले इपीएस परिक्षा मार्फत कोरिया, अन्य परिक्षणमार्फत इजरायल र नियमित रुपमा मलेशिया पठाउने गरेका कारण यसरी आकर्षण बढेको पाइन्छ । नेपाली श्रमशक्तिलाई वैदेशिक रोजगारीका लागि अवसरमा कमी छैन । यस्तो अवसरको सदुपयोग गर्ने परिवारहरु बढिरहेका छन् । कसैका घरका दाजुभाई त कसैका घरका श्रीमान्श्रीमति पनि भिन्नभिन्न मुलुकमा पुगेका छन् ।
काठमाडौंकी उषा घिमिरे (रोज) अहिले इजरायलमा छिन् । उनका श्रीमान् सन्तोष कटुवाल भने संयुक्त अरव इमिरेट्समा (युएइ) कार्यरत छन् । घिमिरे अनलाइन मार्फत भन्छिन्,‘आम्दानीका लागि परिवारका दुवै जना वैदेशिक रोजगारीमा छौं । राम्रो आम्दानी गरेर सन्तानको भविष्य निर्धारणका लागि हामी दुवैजना वैदेशिक रोजगारीमा आएका हौं ।’ उषा इजरायल पुगेको चार वर्ष भयो भने उनका श्रीमान् पनि युएइमा काम गरेको लामै समय भयो । थप्छिन्,‘घरका सदस्य र छोराको भविष्यका लागि हामी चिन्तित भएकैले वैदेशिक रोजगारीमा आएका हौं ।’
मुलुकमा बेरोजगारीको समस्या बढिरहेका वेला एकै घरका सदस्यहरु वैदेशिक रोजगारीमा जानु नौलो कुरा होइन । नेपालको अर्थतन्त्रको २१ प्रतिशतको हिस्सेदारीको कारणपनि वैदेशिक रोजगार नै बनेको छ । रेमिट्यान्सले धानेको अर्थतन्त्रको सुचाङ्कमा परेको नेपालका ग्रामिण वस्तीहरुका युवा वैदेशिक रोजगारीमा नगएको गाउँ कमैमात्र छन् । वैदेशिक रोजगार विभागले तयार पारेको सुचाङ्कमा पनि ०६५ साल यता वैदेशिक रोजगारीमा जाने युवायुवतीको संख्या उच्च छ । प्रत्येक वर्ष यस्तो सुचाङ्क बढिरहेका कारण एकै घरका धेरै सदस्यहरु पनि पुगेको अनुमान विभागसँग छ । तर, कानुनी प्रावधानमा सम्बन्ध नखुलाइने भएका कारण यकिन तथ्याङ्कचाँही विभागले दिन सक्दैन ।
शुक्रबारसँग सम्पर्कमा रहेका परिवारका सदस्यहरु मध्येका धनगडीका कपिल उपाध्याय मलेशियामा कार्यरत छन् । निर्माण कम्पनीमा काम गरिरहेका कपिलका भाई नविन भने कतारमा छन् । उनी पनि निर्माण कम्पनीमा नै काम गरिरहेका छन् । दुवैजना दुईवर्ष अघि वैदेशिक रोजगारीमा पुगेका थिए । नविन भन्छन्,‘दाई मलेशिया पुगेको एक महिना नवित्दै म पनि कतार आएको हुँ ।’ अहिले उनीहरुको आम्दानी राम्रो छ । ‘एकै परिवारका सदस्य वैदेशिक रोजगारीमा आएकै कारण हामीलाई घरखर्चका लागि समस्या छैन ।’ नविनले थपे,‘अहिले घरमा आर्थिक समस्या छैन, ऋण तिरीसकेका छौं, अव आम्दानीको सुरक्षा गरी भविष्यको योजना बनाइरहेका छौं ।’ वैदेशिक रोजगारीका लागि सरकारले एक सय आठ वटा मुलुक खुल्ला गरेको छ । थप दुई मुलुकको प्रस्ताव श्रम मन्त्रालयमा अड्कीएपनि वैदेशिक रोजगारीमा जानेको संख्यामा कुनै कमी छैन ।
सप्तरीको कमलपुर गाविसका विनोद पौडेल युएइमा कार्यरत छन् । उनका भाई खगेन्द्र पौडेल भने बहराइन पुगेका छन् । विनोदले लामो समयसम्म युएइमा काम गरेपछि खगेन्द्र पनि वैदेशिक रोजगारीमा आकर्षित भएका थिए । खगेन्द्र भन्छन्,‘एक जनामात्र हैन, दुवै जना नै वैदेशिक रोजगारीका लागि जाँदा उपयुक्त हुने देखेर म पनि आएको हुँ । आम्दानी ठिकै छ, राम्रोसँगै काम भइरहेको छ ।’ आफन्तको आम्दानी राम्रो र आफ्नो कम भएका कारण पनि कतिपय युवाहरु वैदेशिक रोजगारीमा हानिएका छन् । तर, यसले समग्र परिवारको आम्दानीमा भने राम्रो असर पारेको छ ।
सुनसरीको तरहराका दिपक भारती कोरियामा कार्यरत छन् । उनका दाजु सागर भारती भने युएइमा छन् । ‘दाई म भन्दा अघिदेखि वैदेशिक रोजगारीमा लाग्नुभएको थियो । मैले वहाँको आम्दानी देखें, मेरो पनि राम्रो आम्दानी गर्ने सोचले अहिले कोरियामा कार्यरत छु ।’ भारती भन्छन्,‘यसरी कोरियामा आउने धेरै दाजुभाई र श्रीमान्श्रीमति पनि देखेको छु मैले ।’ विदेशमा काम गर्दा दुख पाएकाहरुमात्र छैनन् । काम गर्नु असहज हुने भएकैले दुखको संज्ञा दिनु स्वभाविक ठान्दै परिवारसँगै काम गर्नेहरुपनि उत्तिकै छन् । कोरियामा कृषिमा कार्यरत वाग्लुङ अधिकारी चौर–९ का एक दम्पत्ती सुखी ठान्दछन् आफुलाई । तीन वर्षअघि कोरिया पुगेका दिपक पुनः की श्रीमति भागो पुनः पनि आठ महिना अघि सोही ठाउँमा पुगिन् । राम्रो आम्दानी र सुरक्षित भविष्यको सपना बोकेर उक्त दम्पत्ती अहिले त्यहाँको कृषि फार्ममा कार्यरत छन् । दम्पत्ती भन्छन्–‘राम्रो कामका लागि आएका छौं, परिवारको भविष्य राम्रो बनाउने लक्ष्य छ हाम्रो ।’
ऋार्थिक अवस्था ठप्प भएको मुलुकमा कुनैपनि व्यवासाय आयमुलुक हुन नसक्ने देखेकै कारण विदेशिएको प्रतिक्रिया दिन्छन् उनीहरु । राम्रो आम्दानी र सुरक्षित भविष्यका लागि बरु परिवारका सदस्यहरु सवै वैदेशिक रोजगारीमा गए राम्रो हुने सुझाव पनि उनीहरुको छ । तर, सवै विदेशिँदा नेपाल श्रमशक्तिविहीन हुने खतरा बढ्दै गइरहेको छ । दिपक पुन भन्छन्–‘बेलैमा लगानी गरी त्यसको प्रतिफल पाउने व्यवस्था गर्न सरकार सवल होस ।’

समस्याग्रस्त ओमबहादुर

वैदेशिक रोजगार भन्नासाथ आँखा चिम्लिएर मुलुक छाड्नेहरुको ताँत कम छैन । राजधानीमा रहेका एक हजार भन्दा बढि म्यानपावर कम्पनीहरु, राजधानी बाहिर रहेका त्यसका शाखा कार्यालयहरु र वैदेशिक रोजगार विभागमा लागेको लामलाई हेर्ने हो भने दैनिक विदेशिनेको संख्याको अनुमान गर्न कठिन हुन्छ । सवै रोजगारीका लागि मुलुक छाड्ने मनसायमा बसेका छन् । तर, जति संख्यामा मुलुक छाड्नेहरु बढिरहेका त्यसरी नै रोजगारीका क्रममा संकटमा पर्नेहरु कम छैनन् ।
रोजगारीका लागि विदेश पुग्नासाथ नेपाली कामदारको समस्याका रुपमा देखिएको छ, स्वास्थ्य परिक्षण । नेपाली स्वास्थय संस्थामा ठिक देखाएपनि विदेशमा स्वास्थ्यमा समस्या देखाएपछि लाखौं लगानी गरेर गएपनि उनीहरु अलपत्र अवस्थामा पर्ने गरेका छन् । वैदेशिक रोजगारबारे राम्रोसँग नबुझी जाने र गलत बाटोबाट जाँदापनि उनीहरुले समस्या भोग्नुपरेको छ । कतारमा यस्तै समस्या झेलीरहेका छन्, ओम बहादुर घतिर्मगर ।
तीन महिना अघि कतार पुगेका दाङे घोराहीका घर्तिमगरले हतरामा स्वास्थ्य रिपोर्ट नै नगरी कतार पुगे । एजेन्टको हतारोमा भर परेर कतार पुगेका उनी अहिले न काममा लाग्न सकेका छन् न घर फर्किन नै । टिकटको व्यवस्था भए घर फर्किने आशमा अहिले उनी कतारस्थित नेपाली दुतावासको शरणमा छन् । गत आइतवार दुतावासको शरणमा पुगेका २३ बर्षिय घतिर्मगर फिर्ति टिकटको बन्दोबस्तीका लागि अपिल गरिरहेका छन् । एजेन्ट बलबहादुर बुढालाई ७५ हजार रुपैयाँ बुझाएर एक स्थानिय कम्पनीमा ड्रराइभरको कामको लागि उनी कतार पुगेका थिए । एजेन्ट र म्यानपावर कम्पनीले ‘मेडिकल टेस्ट’ नगरी कतार पठाउँदा आफू समस्यामा परेको उनको गुनासो छ । भने,‘सवै कुरा थाहा थिएन हतारमा पठाए अहिले मैले दुख पाएँ ।’
काठमाडौंमा भाडाको सवारी चलाउने काम छाडेर वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा दुख पाएको उनको गुनासो छ । भन्छन्,‘धेरै कमाउने आशामा आइयो, भएको पैसा पनि सकियो ।’ उनलाई रोजगारीका लागि तय गरिएको कम्पनीले मेडिकल फेल भनेर काममा नराखेपछि उनको विचल्लि भएको हो ।


काममा जानेलाई टिप्स

वैदेशिक रोजगारीमा जानुपूर्व सम्बन्धित सवै संस्थाको आधिकारीकता र सरकारी निकायको सल्लाह बमोजिम जानुपर्ने हुन्छ । यदि तपाई वैदेशिक रोजगारीको शिलशिलामा हुनुहुन्छ भने निम्न कुराहरुमा विशेष ध्यान दिनुहोला ।

–वैदेशिक रोजगार विभागमा दर्ता भई इजाजतपत्र लिएका म्यानपावर कम्पनीबाट मात्र काम गर्नुहोला । त्यस्ता कम्पनी मार्फत काम गर्दा सरकारले तोकेको न्युनतम पारिश्रमिक र लागत खर्चका बारेमा बुझ्नुहोला । अन्यथा ठगीमा पर्ने खतरा हुन्छ ।
–सरकारी मान्यताप्राप्त स्वास्थ्यसंस्थामा जाँच गराएरमात्र जानुहोला । विदेश पुगेपछि समस्यामा नपर्नेगरी स्वास्थ्य परिक्षण नगराउँदा समस्यामा परिन्छ ।

–नेपाली विमानस्थलबाहेकका अन्य विमानस्थलको बाटोबाट तपाई वैदेशिक रोजगारीका लागि जानु हुँदैछ भने ठगीमा पर्नुभएको छ । नेपाली मार्गबाटमात्र जानुहोला ।

–व्यावसायीक वा भिजिट भिसामा रोजगारीमा जानु हुँदैन । रोजगारीका लागि आउने भिसामा मात्र जानु उपयुक्त हुन्छ ।

–आफुले बुझाएको रकमको व्यहोरासहितको भरपाई लिनु अनिवार्य छ । विमा, श्रमस्वीकृति र अन्तिम श्रमस्वीकृति पनि अनिवार्य छ । तपाइले कारोबार गरेको संस्थाको दर्ता बुझेर परामर्शदातासँग परामर्श अनिवार्य लिनुपर्दछ ।

–विभिन्न सञ्चारमाध्यममा म्यानपावर कम्पनीका नाममा छापिएका विज्ञापन सही भए नभएको बुझेरमात्र रोजगारीका लागि तयार हुनुपर्दछ । गलत विज्ञापन छपाएर पनि ठगी हुनसक्ने भएकाले वैदेशिक रोजगार विभाग तथा वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डको सचिवालयमा बुझ्नु अनिवार्य जस्तै हो ।

(आजको शुक्रबारमा प्रकाशित)