परामर्श गर्नेको बढ्दैछ चाप

डी. विनोद
मुलुकको मुल आधार बनेको वैदेशिक रोजगारीमा जाने युवाको लर्को जसरी बढेको छ त्यसरी नै दुर्घटना, मृत्यु र कठिनाइहरु बढ्न थालेपछि काठमाडौं लगायतका विभिन्न ठाउँमा युवाहरु परामर्शमा सक्रिय हुन थालेका छन् । विना परामर्श रोजगारीमा जानु खतरा हुनसक्ने भन्दै वैदेशिक रोजगार विभागले अनिवार्य कामको तालिम र सम्बन्धित मुलुकको अवस्थाबारे परामर्श गर्नुपर्ने अनिवार्य गरेपछि युवाहरु परामर्शकेन्द्र धाउन थालेका छन् ।
खासगरी भाषा र संस्कृति तथा वातावरणका हिसावले पनि समस्या देखिएको खाडी मुलुकका लागि रोजगारीमा जान तयार रहेका युवाहरु परामर्श केन्द्र अनिवार्य रुपमा धाउन थालेका छन् । सिन्धुपाल्चोकका रविन्द्र अधिकारी कतार जानका लागि तयार छन् । उनले कतारको वातावरणदेखि त्यहाँ काम गर्दा अपनाउनुपर्ने ध्यानबारेमा परामर्शकेन्द्रमा तालिम लिने गरेका छन् । निर्माण कम्पनीमा कामका लागि जाने उनले कतारमा बाहिर र भित्र कसरी काम गर्ने भन्नेबारेमा जानकारी लिइरहेका छन् । उनले भने,‘दोहाको लागि तयार गरेको हुँ । निर्माण कम्पनीमा कस्ता–कस्ता काम गर्नुपर्छ भनी परामर्श लिने काम गरिरहेको छु ।’ उनी सामाखुसीमा रहेको एक इजाजतप्राप्त परामर्श केन्द्र धाउने गरेका छन्  । ‘कम्तीमा ३५ दिन परामर्श लिएपछिमात्र काममा जानु उचित हुने सल्लाह पाएपछि म जान थालेको हुँ ।’ उनले थपे,‘दुई हप्तामा विदेशी कामको बारेमा धेरैकुरा जानियो, काममात्र हैन त्यहाँ कसरी बस्ने भन्नेबारेमा पनि ज्ञान पाइएको छ ।’
मलेशियाका लागि श्रम स्वीकृति पाएका अर्घाखाँचीका कुमार लामिछाने अहिले अभिमुखिकरणको तयारीमा छन् । पहिलो पल्ट मलेशिया जान लागेका उनले त्यहाँको वातावरणीय अवस्था नेपालजस्तो भएपनि कामको प्रकृति र कानुनी कुराहरु जनकारीका लागि अभिमुखिकरणमा जान लागेका हुन् । ‘पहिलोपल्ट जाने देशको बारेमा, त्यहाँ हुने सवै कामको बारेमा राम्रोसँग जानकारीका लागि अभिमुखिकरणमा जान लागेको हुँ ।’ भन्छन्,‘अहिले वैदेशिक रोजगार विभागले श्रम स्वीकृति दिएपछि कम्तिमा अभिमुखिकरण अनिवार्य गरेको रहेछ ।’
विना परामर्श जाने युवाहरु दुर्घटनामा परी अंगभंग हुने, मृत्यु हुने, वातावरणसँग घुलमिल हुन नसक्दा रोगी हुने, खाना खाने र काम गर्ने समयबारेमा राम्रो जानकारी नराख्दा समस्यामा पर्न थालेपछि विभागले आधिकारीक रुपमा नै परामर्श केन्द्र जान अनिवार्य गरेको थियो । विभागका अनुसार अहिले यस्ता परामर्श केन्द्रहरुको संख्या तीन दर्जन पुगिसकेको छ । आधिकारीक रुपमा परामर्श दिने ३२ संस्थाहरु विभागसँग जोडिएका छन् ।
विदेशको काम भन्नसाथ खुट्टा उचाल्नेहरुले आफु जाने मुलुकका बारेमा जानकारी नलिइजाँदा खेपेका पीडा कम छैनन् । खाडी मुलुकको बारेमा जानकारी नलिइँ जाँदा जेल पर्ने र विभिन्न कारणका समस्या खेप्नेहरु कम छैनन् । कतिपय नेपाली युवाहरु सुतिरहेको अवस्थामा मृत्यु भएका पनि छन् भने धेरैजसोमा विभिन्न कारणका रोगहरुको संक्रमणहरु हुने गरेका छन् । वैदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोर्डले तयार पारेको रिपोर्टका अनुसारमात्र दैनिक तीनजनाको सरदरमा मृत्यु हुने गरेको छ । ्
वैदेशिक रोजगारीका क्रममा गएका ज्यादातर मानिसहरुको प्राकृतिक, हृदयघात, सडक दुर्घटना लगायतका कारणले मृत्यु हुने गरेको छ । हालसम्म बोर्डमा प्राप्त जानकारी अनुसार सवैभन्दा ज्यादा मलेशियामा कार्यरत नेपालीको मृत्यु भएको छ । तथ्यांक अनुसार हालसम्म प्राकृतिक रुपमा चार सय २० जनाको मृत्यु भइसकेको छ । ट्राफिक नियम नजानेका कारण नै दुर्घटनामा परेर २ सय ९२ जनाको मृत्यु भइसकेको छ । मानसिक रोग तथा विभिन्न प्रकारका दुख सहन नसकेर खाडी लगायतका मुलुकमा आत्महत्या गरी २ सय २ नाजनाले आत्महत्या गरिसकेका छन् ।
नेपाली कामदकारको विदेशमा मृत्युदर रोक्नका लागि विभिन्न सामाजिक संस्थाहरुले परामर्श केन्द्र खोलेका छन् । यस्ता परामर्शकेन्द्रहरुसँगको समन्वय विना विदेश जानु खतराभन्दा अरु केही पनि नहुने परामर्शदाताहरुले बताउने गरेका छन् । यस्तो खतराको फेहरिस्त कम आउने गरेको छैन । काम गर्ने क्रममा भएको दुर्घटनामा १७२, हृदयघातबाट ११३, हत्याका कारण ४५ र कारण खुल्न नसकेका ४०९ जनाको मृत्यु भइसकेको बोर्डले तयार पारेको पछिल्लो रिपोर्टले देखाएको छ । यो तथ्यांकको न्युनिकरण र नेपाली युवाको सुरक्षाका लागि पनि परामर्श अथवा अभिमुखिकरण अनिवार्य रहेको बताउँछन्, सरोकारवाला ।

महिलालाई घरेलु तालिम
नेपालका महिला घरेलु कामदारका रुपमामात्र जाने भएकाले उनीहरुले बाहिरको काममा त्यति ध्यान दिनु पर्दैन । महिलाका लागि अभिमुखिकरण गर्ने संस्थाहरुले घरेलु काम र घरभित्रको काम कसरी गर्ने भन्नेबारेमा जानकारी दिने गरिएको छ । राइसकुकुर, फ्रिज, ग्याँस, इलेक्ट्रि मेसिनहरु, स्त्री लगायतका सामान चलाउने तालिम अनिवार्य गरिएको छ ।
भ्याकुम क्लिनर, वासिंग मेसिनबारेको तालिम लिएरमात्र महिलाहरु रोजगारीका लागि जानु पर्ने हुन्छ । ‘ग्रामिण महिलाहरु ज्यादा खाडीलगायतका मुलुककमा घरेलु कामदारका लागि जाने भएकाले यी तालिम अनिवार्य गर्नुपर्छ ।’ तालिम सञ्चालक फुर्वा लामा भन्छन्,‘यी तालिमबारे जानकारी भएन भने महिलाहरु काममा समस्यामा त पर्छन् नै रोजगारदाताले पनि समस्या दिने सम्भावना ज्यादा हुन्छ ।’
घरेलु काममा जाने महिलाहरुका लागि वेग्लै र सफा बास्थान, परिवारसँग नियमित सम्पर्क, दुतावासका अधिकारीसँग नियमति सम्पर्कको वातावरणका बारेमा पनि सवैले जानकारी राख्नु अनिवार्य भएको लामाले बताए । ‘यदि त्यसो भएन भने त्यसलाई सुरक्षित रोजगार भन्न मिल्दैन ।’ उनले थपे,‘यो सरकारले तयार पारेको मापदण्ड नै हो ।’

‘सवै प्रकारको सुरक्षा हाम्रो दायित्व’
फुर्वा लामा 

प्रबन्ध निर्देशक
अमरावती अभिमुखिकरण तालिम केन्द्र, सामाखुसी

सरकारले रोजगारीमा जाने युवाका लागि परामर्श र अभिमुखिकरण अनिवार्य गरेपछि त्यहाँ भएका युवाहरुको सुरक्षालाई मध्यनजर गरी हामीले परामर्श दिने गरेका छौं । अहिले बढेको वैदेशिक रोजगारीमा जाने निक्कै युवाहरु अनेक प्रकारले समस्यामा पर्दै आएका छन् । खासगरी, खाडी मुलुकमा देखिएको युवाहरुको समस्या, युवतीहरुका पीडाहरु केही आफ्ना कमजोरीले पनि हुने गरेकाले त्यसबाट सचेत रहन र बच्ने उपायबारे हामी दक्ष प्रशिक्षकहरुद्वारा परामर्श गराइरहेका छौं ।
वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा ध्यानदिनुपर्ने आधारभुत कुरादेखि राहदानी बनाउने, त्यसको प्रयोग र विदेश जानका लागि मानसिक, शारिरीक र आर्थिक रुपमा कसरी सक्षम हुनुपर्छ भन्ने ज्ञान दिने गरेका छौं । विमानस्थल नदेखेकाहरु प्हिलो पल्ट विदेश जान लागेका हुन्छन्, तिनीहरुलाई विमानस्थलको प्रयोग, इमिग्रेशनमा के गर्ने ? ट्रान्जिट परेका बेला के गर्ने ? सम्बन्धित मुलुकमा पुगेपछि कस्तो सुरक्षा अपनाउनेबारेमा जानकारी दिने गरेका छौं । त्यो देशको नियम, रितीरिवाज र वातावरणसँग कसरी घुलमिल भएर काम गरिन्छ भन्नेबारेमा पनि जानकारी दिने गरेका छौं ।
अहिले अरबका विभिन्न मुलुक जानेहरुलाई हामीले परामर्श दिइरहेका छौं । कम्तिमा तीन हजार पाँच सय जनाले हामीसँग परामर्श लिएर जानुभएको छ । वहाँहरु विदेशमा रहेर पनि आफुलाई समस्या परका कुराहरुबारे सोध्ने गरिरहनुभएको छ । विदेशमा युवाहरु लुटिने, युवतीहरु बलात्कारमा पर्नेजस्ता घटनाहरु सार्वजनिक भइरहेका बेला कानुनी प्रावधान र सुरक्षित हुने तरिकाको बारेमा अभिमुखिकरण गरेका छौं । आफु जाने मुलुककको भौगोलिक अवस्था, सुरक्षाको विषयमा भिजुअल प्रोजेक्टर मार्फत प्रभावकारी अभिमुखिकरण गरिरहेका छौं । विमा, बोर्डिगं पास, प्लेनमा सिटवेल्ट बाँध्ने, ट्वाइलेट जानेलगायतका साना तर महत्वपूर्ण विषयमा पनि जानकारी गराउँदै आएका छौं ।
प्रमाणपत्र प्राप्त र इजाजतप्राप्त प्रशिक्षकलेमात्र यो तालिम दिन पाउने भएकाले हामी त्यहि अनुसार काम गराइरहेका छौं । अहिले युवाहरुको संख्या बढिरहेको छ । सवैको चाहना सुरक्षित वैदेशिक रोजगारी भएकाले नै सामान्य तर निक्कै महत्वपूर्ण सुरक्षाको विषयमा जानकारी राख्नु अनिवार्य देखिएको छ ।

मेशिनजस्तो कामगर्नुपर्ने
दर्श वर्ष वैदेशिक रोजगारीका शिलशिलामा संयुक्त अरब इमिरेट्स (युएइ)मा काम गरेर फर्किएकी ओखलढुंगा रुम्जाटारकी जया गुरुङ् अहिले छोराको अध्ययनका लागि नेपाल फर्किएकी छिन् । छोराको एसएलसी सकिएपछि फेरि विदेशकै काममा फर्किने सोच राखेकी उनको दश वर्षे युएइ बसाइको अनुभव यस्तो छ ।

म सन् २००३ मा श्रीमान् मार्फत व्यक्तिगत भिसामा युइएको दुबई पुगेकी थिएँ । दुवईको भोसेसीटि भन्ने ठाउँमा घरेलु कामदारका रुपमा मैले काम गरेको हुँ । सन् २०१२ सम्म १० वर्षसम्म मैले एउटै घरमा काम गरें । मेरो काम घरका सवैथोक गरेर मालिकको बच्चाई स्कुल लैजाने र ल्याउनेसम्मको हुन्थ्यो ।
दुवईमा काम गर्नका लागि मेशिन र मानिसको कुनै फरक छैन । पैसा दिएपछि मेशिनलेजस्तै काम गराउनुपर्छ भन्ने मानसिकता उनीहरुले राखेका हुन्छन् । मलाई गएको बेला महिनाको नेपाली ३० हजार तलव दिएका थिए । र, सो पैसा अनुसार नै काममा निक्कै पेलेका पनि थिए । साताको शुक्रबार हुने विदामा पनि कहिँ जान पाइन्नथ्यो । काममा एकैछिन पनि फुर्सद हुँदैनथ्यो । १५ दिनमा एक दिन बाहिर जान पाउने मौकालाईचाँही भरपुर प्रयो गर्दथें । श्रीमान्सँगै हुने महिलाहरु बाहिर घुम्न पाउँथे तर हामी पाउँदैन थ्यौं । महिलालाई काम गर्न त्यति समस्या होइन तर बढि काम लगाउने, घर मालिक्निले कराउने कुरा सामान्य नै मान्नुपर्ने भयो । पहिलोपल्ट विदेश गएका कारणले यी सामान्य कुराहरुले त्यति असर गरेन । निक्कै अनुभवहरु बटुल्न पाइयो । कहिलेकाँही म बरदुवई भन्ने ठाउँमा घुम्न जान्थें ।
निरन्तर १० वर्षसम्म यसरी नै काम गरियो । काम गरेको पैसाचाँही मैले समयमा पाएकाले त्यो पैसाको सदुपयोग गरें । सानो छोरालाई राम्रो स्कुलमा पढाउने, काममा खर्च भयो । केही समयपछि तलव बढाएर ४० हजार जति पुगेको थियो, केही रकम जम्मा गर्न सकेकाले पनि कपनमा सानो जग्गा किनेकी छु । त्यसैमा घर बनाउने योजनापनि बनाएकी छु । विदेशमा गएर काम गरेर पैसा खर्च गर्नेभन्दा पनि बचत गरे केही गर्न सकिन्छ जस्तो लागेको छ ।
काममा जानेलाई टिप्स
प्रतिदिन एक हजार सात सय भन्दा बढि युवाहरु वैदेशिक रोजगारीमा जाने गरेका छन् । सुरक्षित वैदेशिक रोजगारीका लागि उल्लेख्ति टिप्सहरुलाई ध्यानमा राख्नु आवश्यक छ ।

–नेपाल सरकारले विश्वका एक सय आठ मुलुकमा मात्र कामदार पठाउने वैधानिक नियम छ । त्यसकारण परामर्श गरी तोकिएका मुलुकभन्दा अन्यत्र रोजगारीका लागि जानु जोखिम हुन्छ ।
–वैदेशिक रोजगार विभागसँग समन्वय गरी खुलेका विभिन्न इजाजतप्राप्त परामर्श तथा अभिमुखिकरण तालिम दिने संस्थामा सम्बन्धित मुलुकको बारेमा सवैकुरा थाहा पाएर काममा जानु सुरक्षित हुन्छ ।
–व्यक्तिगत भिसा भन्दा संस्थागत भिसाका आधारमा जानु सुरक्षित हुने भएकाले सकभर व्यक्तिगत भिसामा वैदेशिक रोजगारीमा नजानु उत्तम हो ।
–संस्थागत रुपमा जाँदा सम्बन्धित कम्पनीको एउटै कागज बनाएर जानु राम्रो हो । शंका लागेका वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी गर्नुपर्दछ ।
–सरकारले तोकेका केही एजेन्ट तथा म्यानपावर कम्पनीका वैधानिक कार्यालयबाटमात्र वैदेशिक रोजगारी सम्बन्धि कारोबार गर्नुपर्दछ ।
–सरकारले सम्बन्धित मुलुकका लागि तोकेको भन्दा बढि लागत खर्च तिर्नु भएको छ भने तपाई ठगीमा पर्नु भएको हुनसक्छ । त्यसबारेमा वेदेशिक रोजगार प्रबद्र्धन बोडृ तथा वैदेशिक रोजगार विभागमा जानकारी गराउनु राम्रो हुन्छ ।
–पहिलोपल्ट वैदेशिक रोजगारीमा जाँदै हुनुहुन्छ भने सम्बन्धित मुलुकको भाषा, संस्कृति र कानुनको बारेमा बुझेर जानुपर्दछ, जसका कारण विदेशमा समस्या पर्ने खतरा कम हुन्छ ।
–विदेश जाँदा मुलुकको विमानस्थलकोमात्र प्रयोग गर्नुपर्छ, अन्य ठाउँबाट जाँदा ठगिने सम्भावना ज्यादा हुन्छ ।