डी. विनोद
सात सालको क्रान्ति सफल बनाउने प्रायः सबै नेतासँग उनको संगत थियो। उनी कम्युनिस्ट राजनीतिमा लागे २०२५ सालतिर, पुष्पलाल श्रेष्ठसँग भेटेपछि। अहिले पुष्पलाल अध्ययन समाजका अध्यक्ष छन्, लोककृष्ण भट्टराई। पुष्पलाल स्मृति प्रतिष्ठानका उपाध्यक्ष र अष्ट ज अभियान नेपालका अध्यक्ष पनि हुन् उनी।
देशका ठूला नेताहरूसँगको संगत र मित्रताले पनि उनलाई महत्वाकांक्षी बनाएन। हातमा छाता, टाउकोमा नेपाली टोपी र अनुहारमा झुस्स दाह्री लिएर उनी काठमाडौँका गल्ली-सडकमा हिँडिरहेका भेटिन्छन्। राजनीतिमा लागेर राजधानीमा महल ठड्याउनेप्रति उनका कुनै प्रतिक्रिया छैनन्। ‘जो व्यक्तिगत मुनाफाका लागि राजनीतिलाई व्यापार बनाइरहेका छन्, तिनको के कुरा गर्नु?' उनको टिप्पणी छ।
चार दशकअघिको आफ्नो यौवन र राजनीतिक बन्दी जीवन बेलामौका सम्भि्कन्छन् उनी। जेल पर्दा उनी १८ वर्षका थिए। उनलाई आफ्नो इतिहासप्रति गर्व छ किनभने उनले विपी कोइराला, पुष्पलाल श्रेष्ठ, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गणेशमान सिंह, मनमोहन अधिकारीजस्ता हस्तीसँग संगत गर्न पाए। ‘सात वर्षको जेल जीवनका क्रममा मैले उहाँहरूजस्ता नेतासँग संगत गर्न पाएँ,' उनी भन्छन्।
जेलजीवनदेखि उनका अन्तरंग मित्र थिए किसुनजी। ‘किसुनजी, मनमोहन अधिकारी, सिद्धिलाल सिंह, विश्वकान्त मैनाली, सिपी गजुरेलसहित हामीहरू जेलमा थियौँ,' उनी सम्झन्छन्, ‘जेलमा रमाइलो गरेर दिन काट्ने गजबका पात्र थिए किसुनजी। किसुनजीको जोक्समा हामी खुब हाँस्थ्यौँ। मनमोहनजी मुसुक्क हाँस्थे। उनमा अलिकति पनि उत्ताउलोपन थिएन तर रमाइलो गर्ने बानी थियो।'
क्याप्टेन यज्ञबहादुर थापा र भीमनारायण श्रेष्ठलाई फाँसी दिनुपर्छ भन्ने तत्कालीन पञ्चायती सरकारको विरोधमा आन्दोलनमा जुटेका थिए लोककृष्ण। सोही अभियोगमा तत्कालीन सरकारले उनलाई १० वर्षको जेल सजाय तोकेको थियो। विराटनगरमा पक्राउ परे उनी, २०२७ सालमा। तीन वर्षपछि राजकाज अपराधमा ओखलढुंगा हुँदै काठमाडौँ जेलमा पुर्यागइएको थियो उनलाई। सात वर्ष जेलजीवन बिताएपछि तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको आममाफी घोषणामा जेलबाट छुटेका थिए उनी।
अहिले नेकपा-माओवादीका उपाध्यक्ष सिपी गजुरेल, एमाले नेता केपी ओली, राधाकृष्ण मैनाली, खुमबहादुर खड्का तथा कांग्रेस नेता दमननाथ ढुंगानासँगै जेल बसेका थिए उनी। जेल बस्दा तीन मोहरमा पाउने राँगाका खुट्टाको सुप, सिद्धिलाल सिंह, विश्वकान्त मैनालीका बाबा-आमाले दशैँको मौकामा जेलमा पुर्यााइदिएको लोकल रक्सीको स्वादलाई बिर्सन सक्तैनन्। रक्सीको मन्द नशामा उनीहरू रमाइला जोक्स गर्थे। सम्भि्कन्छन्, ‘किसुनजी जोक्स मास्टर थिए। उनका ‘ननभेज' जोक्स जेलमा निकै लोकप्रिय थिए।'
क्याप्टेन यज्ञबहादुर थापा र भीमनारायण श्रेष्ठलाई फाँसी दिनुपर्छ भन्ने तत्कालीन पञ्चायती सरकारको विरोधमा आन्दोलनमा जुटेका थिए लोककृष्ण। सोही अभियोगमा तत्कालीन सरकारले उनलाई १० वर्षको जेल सजाय तोकेको थियो। विराटनगरमा पक्राउ परे उनी, २०२७ सालमा। तीन वर्षपछि राजकाज अपराधमा ओखलढुंगा हुँदै काठमाडौँ जेलमा पुर्यागइएको थियो उनलाई। सात वर्ष जेलजीवन बिताएपछि तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको आममाफी घोषणामा जेलबाट छुटेका थिए उनी।
अहिले नेकपा-माओवादीका उपाध्यक्ष सिपी गजुरेल, एमाले नेता केपी ओली, राधाकृष्ण मैनाली, खुमबहादुर खड्का तथा कांग्रेस नेता दमननाथ ढुंगानासँगै जेल बसेका थिए उनी। जेल बस्दा तीन मोहरमा पाउने राँगाका खुट्टाको सुप, सिद्धिलाल सिंह, विश्वकान्त मैनालीका बाबा-आमाले दशैँको मौकामा जेलमा पुर्यााइदिएको लोकल रक्सीको स्वादलाई बिर्सन सक्तैनन्। रक्सीको मन्द नशामा उनीहरू रमाइला जोक्स गर्थे। सम्भि्कन्छन्, ‘किसुनजी जोक्स मास्टर थिए। उनका ‘ननभेज' जोक्स जेलमा निकै लोकप्रिय थिए।'
जेलबाट छुटेपछि वामपन्थी राजनीतिमा सक्रिय उनले कांग्रेस र कम्युनिस्टको एकता आन्दोलनको संयोजनका लागि ‘दूत'को काम पनि गरेका थिए। लौहपुरुष गणेशमान सिंह र मदन भण्डारीको भेट म्हैपीस्थित देवनारायण महर्जनको घरमा उनैले गराएका थिए। ‘त्यो भेट गराउने जिम्मा मैले पाएको थिएँ। महर्जनको घरमा बनेको ‘पियोर तीनपाने' को चुस्कीको मजासँगै सिंह र भण्डारीबीच बहुदलीय जनवादमा जाने सहमति भएको थियो,' उनले विगत कोट्याए, ‘चार घण्टाको त्यो बसाइ दुई फरक धारका राजनीतिक शक्तिको साझा सहकार्यमात्र थिएन, राजनीतिका धुरन्धर खेलाडीका मित्रतालाई गाढा बनाउने अवसर पनि थियो।'
बागबजारमा रहेको वाङ्दी लामाको रेस्टुरेन्टमा मःमः खाएर भ्रष्टाचारविरोधी आन्दोलनका लागि पुष्पलाल र बिपीको विचारमा अडिग रहने साझा संकल्प अहिले पनि उनले बिर्सेका छैनन्। मःमः पसलमा निकै राजनीतिक छलफल भएको थियो। ‘त्यो पनि हाम्रो सेल्टरजस्तै थियो। आन्दोलनका चर्चाहरू त्यही होटलमा बसेर गरिन्थ्यो,' उनी सम्झन्छन्।
बागबजारमा रहेको वाङ्दी लामाको रेस्टुरेन्टमा मःमः खाएर भ्रष्टाचारविरोधी आन्दोलनका लागि पुष्पलाल र बिपीको विचारमा अडिग रहने साझा संकल्प अहिले पनि उनले बिर्सेका छैनन्। मःमः पसलमा निकै राजनीतिक छलफल भएको थियो। ‘त्यो पनि हाम्रो सेल्टरजस्तै थियो। आन्दोलनका चर्चाहरू त्यही होटलमा बसेर गरिन्थ्यो,' उनी सम्झन्छन्।
२०४६ सालको आन्दोलनको तयारीका लागि गणेशमान सिंह, मोहनविक्रम सिंहदेखि मदन भण्डारीसम्मलाई एकै ठाउँमा भेट गराउने काममा सक्रिय थिए लोककृष्ण। ‘आन्दोलन सफल भयो, किसुनजी प्रधानमन्त्री भए। त्यसबेला पनि वामपन्थीहरू ईश्वरका नाममा नभई जनता र सत्यनिष्ठाका नाममा शपथ खान्थे,' उनले सम्भि्कए, ‘माओवादीले पनि पहिलो पटक त्यसै गरेको थियो। अवस्था उही त भयो। जनताले के पाए र?'
ज्ञानेन्द्र शाहले सत्ता हत्याएपछि उनलाई पनि मन्त्रीपरिषद्मा लागि बोलाएका थिए रे। तर, ज्ञानेन्द्रको प्रस्तावलाई उनले नकारे। द्वन्द्वका समयमा तत्कालीन नेकपा माओवादी र सरकारको संवादका लागि पनि उनले सेतुको भूमिका निर्वाह गरेका थिए।
अहिलेको राजनीतिबाट दिक्क छन् उनी। भन्छन्,'सात सालका नेता सबै देशभक्त थिए। अहिलेका नेतामा देशभक्तिको कुनै लक्षण छैन। सबै विदेशीको भर पर्छन्।'
ज्ञानेन्द्र शाहले सत्ता हत्याएपछि उनलाई पनि मन्त्रीपरिषद्मा लागि बोलाएका थिए रे। तर, ज्ञानेन्द्रको प्रस्तावलाई उनले नकारे। द्वन्द्वका समयमा तत्कालीन नेकपा माओवादी र सरकारको संवादका लागि पनि उनले सेतुको भूमिका निर्वाह गरेका थिए।
अहिलेको राजनीतिबाट दिक्क छन् उनी। भन्छन्,'सात सालका नेता सबै देशभक्त थिए। अहिलेका नेतामा देशभक्तिको कुनै लक्षण छैन। सबै विदेशीको भर पर्छन्।'
-शुक्रबार साप्ताहिकमा प्रकाशित, यो समाचार नागरिकन्युजको यो http://www.nagariknews.com/friday/52794-2013-01-29-09-35-53.html लिंकमा पनि पढ्न सकिन्छ ।
