विनोद ढकाल
नेपाली समाजमा, खासगरी सहरमा एमाओवादीको प्रवेशसँगै राजनीतिका फरक रुपहरु देखा परे । एउटा जंगली हात्ती सहर छिरेपछि गर्ने उदण्डताका कुनैपनि रवैयालाई उनीहरुलै बाँकी राखेनन् । शान्ति प्रकृयाको बाटोबाट गिरीजाप्रसाद कोइरालाको लगाममा बाँधिएर सहर छिरेपनि उनीहरुले लुट, कुट र झुटको बाटोलाई निरन्तर कायमै राखे । सत्ता बाहिर रहँदा सडकमा ताण्डव देखाउने, नागरिक सर्वोच्चताका फुस्रा कुरा गर्नेदेखि राष्ट्रिय स्वाधिनताको नारामा आमसाधारणलाई अल्मल्याउने भन्दा केही काम गरेनन् । त्यसबेलको राजनीतिक आन्दोलनले आफुलाई राष्ट्रवादी सावित गर्ने प्रयासमा माधव नेपाल सरकारलाई ‘कठपुतली’को संज्ञा दिनेको सरकार, उसले गरेका काम के रहेछ भन्ने मुल्याङ्क जनसाधारणले टोलटोलमा प्रष्टसँग गरिसके । अझ नेकपा–माओवादीका अध्यक्ष मोहन वैद्य किरणले प्रष्टसँग भनिदिए–‘बाबुराम सरकार नै कठपुतली हो ।’ यो सरकारले निर्दलीय व्यवस्था जसरी आफ्नो भुमिकालाई प्रस्तुत गरिरहेको छ, भ्रष्टाचारलाई जसरी बढावा दिइरहेको छ त्यसो समीक्षा राजनीतिक परिवर्तनसँगै हुँदै जानेछन् । सत्ता परिवर्तनसँगै पनि हुनेछ । त्यसअघि यो सरकारले अपराधलाई जसरी संरक्षण गरिरहेको छ त्यसको समीक्षाचाँही प्रत्येक दिन सडकबाट, सभाबाट भइरहेकै छन् । यहि सरकारले गरेको उदण्डताबाट पनि भइरहेका छन् ।
यहि सत्तामा रहँदा आफैंले गरेभोगेका अपराधलाई राजनीतिक रंग दिएर फिर्ता लिने काम पनि गरियो । यस्तै अपराधीलाई उन्मुक्ति गरेपछि रिसले चुर भएका पार्टीका मजदुर नेता शालिकराम जम्मकट्टेलले प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराइलाई भृकुटीमण्डपको विस्तारित वैठकमा थर्काएका उदाहरण पनि छन् । आक्रमण गर्नेसम्मका मुद्दा फिर्ता लिएको भन्दै शालिकरामले थर्काउनुलेपनि कति अपराधी छुटेभन्ने कुरा अनुमान लगाउन असहज छैन । पार्टीभित्र आफ्नो विचारमा समर्थन नगर्ने व्यक्तिसम्मलाई संरक्षण नगरी प्रधानमन्त्री भट्टराइले आफ्नो अभियानलाई लगातार बढाए । त्यतिमात्र होइन झण्डै चार सय अपराधीको मुद्दा फिर्ता लिँदा राजनीतिक अवस्थाको नाम दिइयो । त्यहाँसम्मपनि सडकमा कुनै चर्चा थिएन तर जव गैरराजनीतिक विषयमा तत्कालिन नेकपा माओवादीले पत्रकार डेकेन्द्रराज थापाको हत्या गरेको अनुसन्धान थालियो, प्रधानमन्त्रीले पदको दम्भमा उक्त अनुसन्धानलाई प्रभावित बनाउने रवैया अपनाए । अहिलेसम्मपनि उनी सोही रवैयामा सक्रिय छन् । अझ उनी र उनको पार्टीले उक्त अनुसन्धान प्रभाव पार्नका लागि आफ्ना भ्रातृ संगठनहरुलाई पनि परिचालन गरिसकेका छन् भने ठाउँ ठाउँमा पुगेर परोक्ष धम्की पनि दिन थालेका छन् । पीडित परिवार, उसको गाउँ, समाज र मुलुकको संवेदनामाथि पदीय शक्तिको प्रयोग गरिएको छ ।
बाँच्नेहरुलाई मृत्युको सपना पनि भयानक लाग्छ । उदण्डतामा रमाउनेहरुका लागि यातनाको प्रताडना सामान्य लाग्नसक्छ । संवेदनाहिन तर्कनाहरुले मानवताको घाँटी थिचिरहेको पाइन्छ । गुरिल्ला युद्धबाट क्रान्तिको स्वरुपमा व्याख्या गरिएको विषयलाई सवैले पचाइदिएकै कारणले पनि एमाओवादी र तिनका अन्धभक्तहरु अहिले मानिसको संवेदना, मानवअधिकार र न्यायलाई तर्कको तराजुमा तौलिन उद्दत छन् । थापा हत्याप्रकरण, त्यसका दोषीलाई कारवाही हुने वा नहुने भन्ने विषयमा उनीहरु तर्क छाडिरहेका छन्, एक मानव हुनुका नाताले पनि घटनाक्रम अति दुखदायी बनाउने प्रयत्न भएको पाइन्छ ।
पत्रकारिता पेशामा लागेर ज्यान गुमाउनुपर्दाको पीडा कति भयानक हुन्छ होला, त्यसको अनुमान गर्न सहज छैन । आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक जोखिमबाट लोकतन्त्रमा नै पत्रकारिता खतरामा परेका बेला, युद्धकालको साहस सामान्य थिएन । पत्रकार सामाजिक अभियन्ता र जनताको वकालत गर्ने अधिकारकर्मी पनि भएका नाताले युद्धका समयमा खानेपानीको विषयलाई लिएर अधिकारवादी कुरा गर्नु पत्रकार थापाको ठूलो युद्ध थियो । त्यो युद्ध मानवताका लागि थियो, अनि जनताको अधिकारका निम्ति पनि थियो । निक्कै भयानक यातनापछिको हत्याका शिकार भएका थापा एउटा ठूलो युद्ध जितेर विते । अहिले दैलेखमा उर्लिएको सर्वसाधारणको आवाज देशव्यापी आन्दोलनको मर्म माओवादीको सरकार ढाल्ने होइन, प्रधानमन्त्री ट्टराई र उनका कानुनी सल्लाहकार मुक्ति प्रधानको रवैयाले लोकतन्त्रको घाँटी थिच्ने प्रयत्नको विरोधमा हो । केही कामरेड पत्रकारहरु नियतवस यस मुद्दालाई ओझेलमा पार्नका लागि अनेकन मुद्दाहरु उठाउँदै हिँडिरहेका छन् । युद्धमा मारिएका अन्य पत्रकारहरुका हत्यारालाई उन्मुक्ति दिनुपर्छ भन्ने मान्यता पत्रकार जगतमा कसैले पनि राख्दैन । माओवादीको सत्ता नै धरापमा परेपछि मनपेट पोलेका कामरेडहरुको रवैयाले लोकतान्त्रिक मुल्यमान्यतामा सर्वसत्तावादी मिसनको वकालत गरेको छ, जुन स्वतन्त्र पत्रकारिताका लागि खतरा पनि हो । मानवीय संवेदना कुल्चिनेहरु सर्वथा अपराधीहरु हुन्, तिनको प्रतिरोधमा उत्रनेहरु झन् ठूला अपराधी हुन् । अपराध गर्ने पश्चातापमा जलेर सजायका लागि तयार छ तर उनलाई बचाउन देशव्यापी रुपमा अहिले राजनीतिक बखेडा उचाल्ने प्रयत्न भएको छ ।
आमसाधारणको बाँच्न पाउने अधिकारलाई कुण्ठित गरेर युद्ध अपराधमा रंगिएका अनुहारहरुले सत्ताको स्वाद पाएपछि आफ्ना संगिन अपराधहरुलाई कानुनी लेपनबाट छोप्ने प्रयत्न भयो, त्यसलेमात्र नपुगेर आफ्नो विचारसमूहका पत्रकारहरुको ¥याली लगाएर प्रतिरोध गर्ने नियत पनि राखियो । त्यहि आन्दोलनबाट आवाज आउन थाल्यो–‘डेकेन्द्रका हत्यारा कारवाही भए, कृष्ण सेन इच्छुकका हत्यारालाई पनि कारवाही हुनुपर्छ । नत्र कसैलाई कारवाही हुनुहुँदैन ।’ पत्रकारिताको मर्मलाई मारेर आएको यस्तो आवाज स्वयम् कृष्णसेनको संवेदनालाई पनि लिलाम गर्ने नियतबाट आएजस्तो थियो । हरेक पत्रकार हत्यारालाई कारवाही हुनुपर्छ भन्ने नजिर स्थापितका लागि डेकेन्द्रका हत्यारा कारवाहीको प्रकृया एउटा सहज उदाहरण हो । तर, राज्यले आफ्ना सवै शक्ति र एमाओवादीले पनि पुरै बल उक्त हत्याका अभियुक्त जोगाउनका लागि खर्च गरेको छ । पार्टीको भ्रातृृ संगठनका रुपमा सक्रिय पार्टीकारिताहरु एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डको निवासदेखि बालुवाटारका वैठकमा कालो चिया पिएर सरकार टिकाउनका लागि प्रतिरोध आन्दोलनमा झोसिएका छन् । स्मरण रहोस्, पत्रकारिता पार्टीकारीता होइन, पेशा हो । कलमजीविका लागि बाँच्ने प्रयत्न गर्नुहोस । हत्या अभियुक्त लक्षीराम घर्तीले दिएको लामो बयानको एक अंशले यदि कामरेडहरुको मुटु पोल्न सकेन भने, मानवता र मानव अधिकारको विश्वव्यापी मान्यताबाट उनीहरु विलप हुनुको अर्को बाटो हुँदैन । जो मानव अधिकारको संरक्षणका निम्ति आवाज उठाउनुकोसाटो नियतवस प्रतिरोधमा झोसिन्छन्, उनीहरु पत्रकार हुन सक्तैनन् । ती नागरिकको वकालत गर्नपनि सक्तैनन् । सदासर्वथा ती कार्यकर्ता नै हुन् ।
त्यसका विरोधमा आमसाधारणको आन्दोलन मुलुकमय बनीरहेको छ, त्यसको प्रतिरोधको नियतबाट उनीहरु अफ्ना कार्यकर्ताहरुलाई उक्साए पनि सफल हुनेृ छैनन बरु उनको खास नियत प्रष्टीएको छ । । पत्रकार थापा हत्याकाण्ड अव त्यसै सेलाउने अवस्थामा छैन, नागरिकस्तरमा । यहि हत्याकाण्डको आन्दोलन मुलुकव्यापी छ । हर जिल्लामा सल्किएको आन्दोलनको आवाजलाई दर्जन जति बाबुराम भट्टराइको शक्तिले पनि रोकिनेवाला देखिदैन । किनभने यो न्यायको आन्दोलन हो । यो, पीडाको आन्दोलन हो ।
जसरी हत्या गरेपछि लक्षीराम घर्तीको आत्मा पोलिरहेको छ । उसलाई पश्चातापमा जल्न दिनुपर्छ । उनले गरेका अपराधको सजाय भोग्न उनी तयार छन् । उनले भनेकै छन्–‘आत्मा शान्ति नभएपछि म सजाय भोग्न तयार भएको हुँ ।’ युद्धको क्रममा हज्जारौं घरवारविहीन भएका छन्, युद्धको पीडामा धेरै पिल्सिएका छन् । जसरी घर्ती पश्चातापमा जलेका छन् उनले दिएइको अर्ती बाबुरामले पनि बुझ्न सकुन् । उनले पनि कानुनी बाटोमा अवरोध नगरी घर्तीको पश्चाताप गर्ने मनशायको अर्तीको उपयोग गर्न सकुन् ।
नेपाली समाजमा, खासगरी सहरमा एमाओवादीको प्रवेशसँगै राजनीतिका फरक रुपहरु देखा परे । एउटा जंगली हात्ती सहर छिरेपछि गर्ने उदण्डताका कुनैपनि रवैयालाई उनीहरुलै बाँकी राखेनन् । शान्ति प्रकृयाको बाटोबाट गिरीजाप्रसाद कोइरालाको लगाममा बाँधिएर सहर छिरेपनि उनीहरुले लुट, कुट र झुटको बाटोलाई निरन्तर कायमै राखे । सत्ता बाहिर रहँदा सडकमा ताण्डव देखाउने, नागरिक सर्वोच्चताका फुस्रा कुरा गर्नेदेखि राष्ट्रिय स्वाधिनताको नारामा आमसाधारणलाई अल्मल्याउने भन्दा केही काम गरेनन् । त्यसबेलको राजनीतिक आन्दोलनले आफुलाई राष्ट्रवादी सावित गर्ने प्रयासमा माधव नेपाल सरकारलाई ‘कठपुतली’को संज्ञा दिनेको सरकार, उसले गरेका काम के रहेछ भन्ने मुल्याङ्क जनसाधारणले टोलटोलमा प्रष्टसँग गरिसके । अझ नेकपा–माओवादीका अध्यक्ष मोहन वैद्य किरणले प्रष्टसँग भनिदिए–‘बाबुराम सरकार नै कठपुतली हो ।’ यो सरकारले निर्दलीय व्यवस्था जसरी आफ्नो भुमिकालाई प्रस्तुत गरिरहेको छ, भ्रष्टाचारलाई जसरी बढावा दिइरहेको छ त्यसो समीक्षा राजनीतिक परिवर्तनसँगै हुँदै जानेछन् । सत्ता परिवर्तनसँगै पनि हुनेछ । त्यसअघि यो सरकारले अपराधलाई जसरी संरक्षण गरिरहेको छ त्यसको समीक्षाचाँही प्रत्येक दिन सडकबाट, सभाबाट भइरहेकै छन् । यहि सरकारले गरेको उदण्डताबाट पनि भइरहेका छन् ।
यहि सत्तामा रहँदा आफैंले गरेभोगेका अपराधलाई राजनीतिक रंग दिएर फिर्ता लिने काम पनि गरियो । यस्तै अपराधीलाई उन्मुक्ति गरेपछि रिसले चुर भएका पार्टीका मजदुर नेता शालिकराम जम्मकट्टेलले प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराइलाई भृकुटीमण्डपको विस्तारित वैठकमा थर्काएका उदाहरण पनि छन् । आक्रमण गर्नेसम्मका मुद्दा फिर्ता लिएको भन्दै शालिकरामले थर्काउनुलेपनि कति अपराधी छुटेभन्ने कुरा अनुमान लगाउन असहज छैन । पार्टीभित्र आफ्नो विचारमा समर्थन नगर्ने व्यक्तिसम्मलाई संरक्षण नगरी प्रधानमन्त्री भट्टराइले आफ्नो अभियानलाई लगातार बढाए । त्यतिमात्र होइन झण्डै चार सय अपराधीको मुद्दा फिर्ता लिँदा राजनीतिक अवस्थाको नाम दिइयो । त्यहाँसम्मपनि सडकमा कुनै चर्चा थिएन तर जव गैरराजनीतिक विषयमा तत्कालिन नेकपा माओवादीले पत्रकार डेकेन्द्रराज थापाको हत्या गरेको अनुसन्धान थालियो, प्रधानमन्त्रीले पदको दम्भमा उक्त अनुसन्धानलाई प्रभावित बनाउने रवैया अपनाए । अहिलेसम्मपनि उनी सोही रवैयामा सक्रिय छन् । अझ उनी र उनको पार्टीले उक्त अनुसन्धान प्रभाव पार्नका लागि आफ्ना भ्रातृ संगठनहरुलाई पनि परिचालन गरिसकेका छन् भने ठाउँ ठाउँमा पुगेर परोक्ष धम्की पनि दिन थालेका छन् । पीडित परिवार, उसको गाउँ, समाज र मुलुकको संवेदनामाथि पदीय शक्तिको प्रयोग गरिएको छ ।
बाँच्नेहरुलाई मृत्युको सपना पनि भयानक लाग्छ । उदण्डतामा रमाउनेहरुका लागि यातनाको प्रताडना सामान्य लाग्नसक्छ । संवेदनाहिन तर्कनाहरुले मानवताको घाँटी थिचिरहेको पाइन्छ । गुरिल्ला युद्धबाट क्रान्तिको स्वरुपमा व्याख्या गरिएको विषयलाई सवैले पचाइदिएकै कारणले पनि एमाओवादी र तिनका अन्धभक्तहरु अहिले मानिसको संवेदना, मानवअधिकार र न्यायलाई तर्कको तराजुमा तौलिन उद्दत छन् । थापा हत्याप्रकरण, त्यसका दोषीलाई कारवाही हुने वा नहुने भन्ने विषयमा उनीहरु तर्क छाडिरहेका छन्, एक मानव हुनुका नाताले पनि घटनाक्रम अति दुखदायी बनाउने प्रयत्न भएको पाइन्छ ।
पत्रकारिता पेशामा लागेर ज्यान गुमाउनुपर्दाको पीडा कति भयानक हुन्छ होला, त्यसको अनुमान गर्न सहज छैन । आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक जोखिमबाट लोकतन्त्रमा नै पत्रकारिता खतरामा परेका बेला, युद्धकालको साहस सामान्य थिएन । पत्रकार सामाजिक अभियन्ता र जनताको वकालत गर्ने अधिकारकर्मी पनि भएका नाताले युद्धका समयमा खानेपानीको विषयलाई लिएर अधिकारवादी कुरा गर्नु पत्रकार थापाको ठूलो युद्ध थियो । त्यो युद्ध मानवताका लागि थियो, अनि जनताको अधिकारका निम्ति पनि थियो । निक्कै भयानक यातनापछिको हत्याका शिकार भएका थापा एउटा ठूलो युद्ध जितेर विते । अहिले दैलेखमा उर्लिएको सर्वसाधारणको आवाज देशव्यापी आन्दोलनको मर्म माओवादीको सरकार ढाल्ने होइन, प्रधानमन्त्री ट्टराई र उनका कानुनी सल्लाहकार मुक्ति प्रधानको रवैयाले लोकतन्त्रको घाँटी थिच्ने प्रयत्नको विरोधमा हो । केही कामरेड पत्रकारहरु नियतवस यस मुद्दालाई ओझेलमा पार्नका लागि अनेकन मुद्दाहरु उठाउँदै हिँडिरहेका छन् । युद्धमा मारिएका अन्य पत्रकारहरुका हत्यारालाई उन्मुक्ति दिनुपर्छ भन्ने मान्यता पत्रकार जगतमा कसैले पनि राख्दैन । माओवादीको सत्ता नै धरापमा परेपछि मनपेट पोलेका कामरेडहरुको रवैयाले लोकतान्त्रिक मुल्यमान्यतामा सर्वसत्तावादी मिसनको वकालत गरेको छ, जुन स्वतन्त्र पत्रकारिताका लागि खतरा पनि हो । मानवीय संवेदना कुल्चिनेहरु सर्वथा अपराधीहरु हुन्, तिनको प्रतिरोधमा उत्रनेहरु झन् ठूला अपराधी हुन् । अपराध गर्ने पश्चातापमा जलेर सजायका लागि तयार छ तर उनलाई बचाउन देशव्यापी रुपमा अहिले राजनीतिक बखेडा उचाल्ने प्रयत्न भएको छ ।
आमसाधारणको बाँच्न पाउने अधिकारलाई कुण्ठित गरेर युद्ध अपराधमा रंगिएका अनुहारहरुले सत्ताको स्वाद पाएपछि आफ्ना संगिन अपराधहरुलाई कानुनी लेपनबाट छोप्ने प्रयत्न भयो, त्यसलेमात्र नपुगेर आफ्नो विचारसमूहका पत्रकारहरुको ¥याली लगाएर प्रतिरोध गर्ने नियत पनि राखियो । त्यहि आन्दोलनबाट आवाज आउन थाल्यो–‘डेकेन्द्रका हत्यारा कारवाही भए, कृष्ण सेन इच्छुकका हत्यारालाई पनि कारवाही हुनुपर्छ । नत्र कसैलाई कारवाही हुनुहुँदैन ।’ पत्रकारिताको मर्मलाई मारेर आएको यस्तो आवाज स्वयम् कृष्णसेनको संवेदनालाई पनि लिलाम गर्ने नियतबाट आएजस्तो थियो । हरेक पत्रकार हत्यारालाई कारवाही हुनुपर्छ भन्ने नजिर स्थापितका लागि डेकेन्द्रका हत्यारा कारवाहीको प्रकृया एउटा सहज उदाहरण हो । तर, राज्यले आफ्ना सवै शक्ति र एमाओवादीले पनि पुरै बल उक्त हत्याका अभियुक्त जोगाउनका लागि खर्च गरेको छ । पार्टीको भ्रातृृ संगठनका रुपमा सक्रिय पार्टीकारिताहरु एमाओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डको निवासदेखि बालुवाटारका वैठकमा कालो चिया पिएर सरकार टिकाउनका लागि प्रतिरोध आन्दोलनमा झोसिएका छन् । स्मरण रहोस्, पत्रकारिता पार्टीकारीता होइन, पेशा हो । कलमजीविका लागि बाँच्ने प्रयत्न गर्नुहोस । हत्या अभियुक्त लक्षीराम घर्तीले दिएको लामो बयानको एक अंशले यदि कामरेडहरुको मुटु पोल्न सकेन भने, मानवता र मानव अधिकारको विश्वव्यापी मान्यताबाट उनीहरु विलप हुनुको अर्को बाटो हुँदैन । जो मानव अधिकारको संरक्षणका निम्ति आवाज उठाउनुकोसाटो नियतवस प्रतिरोधमा झोसिन्छन्, उनीहरु पत्रकार हुन सक्तैनन् । ती नागरिकको वकालत गर्नपनि सक्तैनन् । सदासर्वथा ती कार्यकर्ता नै हुन् ।
त्यसका विरोधमा आमसाधारणको आन्दोलन मुलुकमय बनीरहेको छ, त्यसको प्रतिरोधको नियतबाट उनीहरु अफ्ना कार्यकर्ताहरुलाई उक्साए पनि सफल हुनेृ छैनन बरु उनको खास नियत प्रष्टीएको छ । । पत्रकार थापा हत्याकाण्ड अव त्यसै सेलाउने अवस्थामा छैन, नागरिकस्तरमा । यहि हत्याकाण्डको आन्दोलन मुलुकव्यापी छ । हर जिल्लामा सल्किएको आन्दोलनको आवाजलाई दर्जन जति बाबुराम भट्टराइको शक्तिले पनि रोकिनेवाला देखिदैन । किनभने यो न्यायको आन्दोलन हो । यो, पीडाको आन्दोलन हो ।
जसरी हत्या गरेपछि लक्षीराम घर्तीको आत्मा पोलिरहेको छ । उसलाई पश्चातापमा जल्न दिनुपर्छ । उनले गरेका अपराधको सजाय भोग्न उनी तयार छन् । उनले भनेकै छन्–‘आत्मा शान्ति नभएपछि म सजाय भोग्न तयार भएको हुँ ।’ युद्धको क्रममा हज्जारौं घरवारविहीन भएका छन्, युद्धको पीडामा धेरै पिल्सिएका छन् । जसरी घर्ती पश्चातापमा जलेका छन् उनले दिएइको अर्ती बाबुरामले पनि बुझ्न सकुन् । उनले पनि कानुनी बाटोमा अवरोध नगरी घर्तीको पश्चाताप गर्ने मनशायको अर्तीको उपयोग गर्न सकुन् ।
No comments:
Post a Comment